/ Obowiązek informacyjny banków dotyczący oprocentowania kredytów hipotecznych – wyrok TSUE z 13 lipca 2023

W dniu 13 lipca 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-265/22, który może mieć istotne znaczenie nie tylko dla przyszłości kredytów frankowych, ale również tych zaciągniętych w złotówkach, oprocentowanych stawką WIBOR. W zapadłym orzeczeniu Trybunał wypowiedział się w kwestii zakresu obowiązku informacyjnego banków, dotyczącego zasad ustalania wysokości wskaźnika referencyjnego służącego ustaleniu wysokości zmiennych stóp procentowych dla kredytów hipotecznych oraz wskazał na potencjalnie nieuczciwy charakter tego wskaźnika w zależności od sposobu poinformowania o nim konsumenta.

Stan faktyczny sprawy

Konsumenci zawarli z poprzednikiem prawnym Banco Santander umowę kredytu hipotecznego oprocentowanego według zmiennej stopy procentowej, określanej na podstawie stopy referencyjnej powiększonej o 0,20 punktu procentowego. Stopą referencyjną w tym przypadku był wskaźnik IRPH instytucji kredytowych, zdefiniowany jako prosta średnia ze średnich ważonych stóp procentowych dla głównych transakcji dotyczących kredytów hipotecznych udzielanych na okres co najmniej trzech lat na zakup lokali mieszkalnych na warunkach rynkowych; alternatywnie bank mógł wyliczyć zmienne oprocentowanie na podstawie zastępczej stopy referencyjnej + 0,50 pp.

Kredytobiorcy wnieśli do sądu w Palma de Mallorca (Hiszpania) skargę o stwierdzenie nieważności spornego warunku umownego ze względu na jego nieuczciwy charakter oraz o zasądzenie od Banco Santander odszkodowania za szkodę poniesioną w wyniku zastosowania tego warunku. Zdaniem kredytobiorców powyższy sposób ustalania zmiennego oprocentowania wprowadzał ich w błąd, gdyż wydawał się on korzystniejszy niż Euribor, który nawet gdyby był powiększony o 2 punkty procentowe byłby dla nich korzystniejszych.

W odpowiedzi na pozew bank bronił się podnosząc, że warunek ten był negocjowany indywidualnie i że jest co do zasady zgodny z prawem, ponieważ IRPH stanowią oficjalne i publiczne wskaźniki, a zatem powszechnie dostępne dla konsumentów, wobec czego nie istniały przeszkody, które utrudniały kredytobiorcom zapoznanie się z tym wskaźnikiem i zrozumienie jego znaczenia dla zawartej umowy. Cechy IRPH miały zostać określone w preambule okólnika 5/1994 wydanego przez Banco de España (bank Hiszpanii), o treści którego bank nie poinformował jednak kredytobiorców.

Sąd hiszpański uznał, że brak poinformowania kredytobiorców o treści preambuły okólnika z 1994 r., a zatem o cechach IRPH, ale także – bardziej ogólnie – o poziomach IRPH i rynkowych stopach procentowych, mógłby być sprzeczny z dobrą wiarą i powodować nierównowagę ze szkodą dla konsumentów, co uzasadniałoby uznanie spornego warunku umownego za nieuczciwy. W opinii sądu przekazanie kredytobiorcom informacji, o których mowa we wspomnianej preambule pozwoliłoby im na podjęcie świadomej decyzji. O wyjaśnienie zaistniałych na gruncie rozpoznawanej sprawy wątpliwości sąd hiszpański zwrócił się w trybie prejudycjalnym do TSUE.

Stanowisko Trybunału

Trybunał w wyroku z dnia 13 lipca 2023 r. przypomniał, że zadaniem sądu krajowego jest dokonanie skonkretyzowanej kwalifikacji danego postanowienia umownego w świetle okoliczności danej sprawy. Niemniej Trybunał udzielił sądowi w tym celu wskazówek, które ten ostatni powinien wziąć pod uwagę.

Trybunał orzekł, że dla oceny przejrzystości i ewentualnego nieuczciwego charakteru spornego warunku umownego istotna jest treść informacji zawartych w okólniku z 1994 r. wskazujących na konieczność zastosowania do tego wskaźnika, biorąc pod uwagę sposób jego obliczania, ujemnego spreadu w celu dostosowania tej stopy procentowej do stopy rynkowej. Istotna jest również kwestia tego, czy informacje te są wystarczająco dostępne dla przeciętnego konsumenta.

TSUE ponownie podkreślił, iż art. 4 ust. 2 i art. 5 Dyrektywy 93/13 wymaga, aby warunki umowne określone z konsumentem były przejrzyste, a obowiązkiem przedsiębiorcy jest poinformowanie konsumenta przed zawarciem umowy o warunkach umownych i skutkach określonych postanowień, gdyż to na podstawie tych informacji konsument podejmuje decyzję czy zamierza związać się warunkami umownymi sformułowanymi przez przedsiębiorcę.  Nie ma przy tym znaczenia, jakiego rodzaju wskaźnik był użyty w celu ustalenia oprocentowania zmiennego kredytu. Wymóg udzielenia konsumentowi dostatecznych informacji zdaniem Trybunału musi podlegać wykładni rozszerzającej. Kluczowe jest więc to, czy bank poinformował klientów o sposobie ustalania wskaźnika referencyjnego i jego przełożeniu na wysokość zmiennej stopy procentowej lub, czy informacje te są łatwo dostępne dla konsumentów, co winien ustalić sąd odsyłający.

Trybunał podkreślił ponadto, że mimo iż informacje dotyczące wskaźnika referencyjnego zostały opublikowane w hiszpańskim dzienniku urzędowym, to znajdują się w preambule okólnika z 1994 r., a nie w z 1990 r, do którego odsyłał sporny warunek umowny. Do sądu krajowego należy zatem zbadanie, czy uzyskanie wspomnianych informacji wymagało podjęcia działań, których – jako że wchodzą w zakres badań prawniczych – nie można było racjonalnie oczekiwać od przeciętnego konsumenta.

Podsumowując, Trybunał uznał, iż wskaźnik referencyjny służący do ustalania stopy oprocentowania może być uznany za niedozwolone postanowienie umowne o ile konsumenci nie zostali przez bank dostatecznie poinformowani o sposobie ustalania tego wskaźnika lub też informacje jego dotyczące -chociaż publicznie dostępne – nie były łatwo dostępne dla przeciętnego, dostatecznie rozważnego konsumenta.

Skutki zapadłego orzeczenia

Orzeczenie Trybunału z dnia 13 lipca 2023 r. wiąże w ten sam sposób również inne sądy krajowe, które spotkają się z podobnym problemem. Wyrok TSUE w hiszpańskiej sprawie kredytowej może w istotny sposób wpłynąć również na procesy dotyczące kredytów hipotecznych w Polsce i to niezależenie od tego, czy kredyt został udzielony w walucie zagranicznej czy rodzimej. Pojawiają się bowiem wątpliwości, czy informacje zawarte w umowach kredytowych udzielanych w walucie polskiej były wystarczające, aby umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu, skuteczne zapoznanie się ze sposobem obliczania wskaźnika referencyjnego WIBOR. Jest to kolejne korzystne dla kredytobiorców orzeczenie, które może okazać się bardzo przydatne do wyeliminowania z umowy kredytowej postanowień regulujących – w sposób niezrozumiały dla przeciętnego konsumenta – zasady ustalania oprocentowania zmiennego, co z kolei może prowadzić do unieważnienia umowy.

Jesteś kredytobiorcą, który zawarł umowę kredytu złotówkowego oprocentowanego w oparciu o wskaźnik WIBOR i zastanawiasz się, czy zawiera klauzule abuzywne? Zastanawiasz się, czy istnieje możliwość podważenia niekorzystnych postanowień umownych a w konsekwencji także odzyskania od banku nienależnie uiszczonych kwot? Zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią, która specjalizuje się w obronie praw konsumenta i posiada wieloletnie doświadczenie w sporach z instytucjami finansowymi, dotyczących w szczególności umów kredytowych.