/ Czy nagrania mogą być dowodem w sądzie?

W dobie powszechnego dostępu do urządzeń mobilnych rejestrowanie rozmów i zdarzeń stało się powszechne a nagrania stają się coraz popularniejszym narzędziem w walce o sprawiedliwość w postępowaniu sądowym. Ale czy zawsze mogą służyć jako dowód w sądzie? Czy nagranie audio lub wideo może skutecznie wpłynąć na rozstrzygnięcie sprawy sądowej? W niniejszym artykule analizujemy warunki legalności uzyskiwania nagrań, ich dopuszczalności jako środków dowodowych oraz praktyczne aspekty ich wykorzystania. Zapraszamy do lektury!

Legalność nagrania

Zgodnie z art. 308 Kodeksu postępowania cywilnego możliwe jest dopuszczenie dowodu z nagrania audio lub wideo — sąd może bowiem przyjąć „dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 243¹”, w tym nagrania. Co więcej — katalog środków dowodowych jest otwarty (art. 309 Kodeksu postępowania cywilnego), co oznacza, że skoro nagranie może pomóc w ustaleniu stanu faktycznego, strony mają prawo je przedstawić. To właśnie dlatego nagrania — o ile spełniają określone wymogi — coraz częściej stanowią jedną z kluczowych form dowodu w sporach cywilnych (np. rodzinnych, pracowniczych, majątkowych).

Przede wszystkim należy jednak rozróżnić legalność pozyskania nagrania, ponieważ nie każde nagranie jest automatycznie legalne i akceptowalne. O tym decyduje przede wszystkim sposób pozyskania nagrania i jego zgodność z przepisami.

Jeśli uczestniczysz w rozmowie (np. rozmowa telefoniczna, rozmowa bezpośrednia) — masz prawo nagrywać ją, nawet bez poinformowania o tym drugiej strony. Taki zapis nie stanowi przestępstwa ani wykroczenia. Inaczej jest w przypadku, gdy nagrywasz rozmowę osób, w której sam nie uczestniczysz — np. za pomocą podsłuchu, ukrytej kamery, dyktafonu w pokoju, w którym Cię nie ma. W takiej sytuacji może zachodzić naruszenie przepisów Kodeksu karnego i nagranie może być zakwalifikowane jako bezprawne uzyskanie informacji.

Zgodnie bowiem z art. 267 Kodeksu karnego, bezprawne utrwalanie informacji za pomocą urządzeń technicznych, w tym podsłuchiwanie rozmów osób trzecich, stanowi przestępstwo zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Ochronę tę wzmacniają art. 47 i 49 Konstytucji RP, gwarantujące poszanowanie życia prywatnego oraz tajemnicy komunikacji, a także art. 23 i 23 Kodeksu cywilnego, dotyczące ochrony dóbr osobistych.

Zatem to, co decyduje o legalności nagrania, to właśnie fakt, czy jesteś uczestnikiem rozmowy.

Czy nawet nielegalnego nagrania można użyć w sądzie?

W kwestii dopuszczalności nagrań jako dowodów, polskie prawo procesowe nie wprowadza zakazu ich wykorzystania, również tych pozyskanych z naruszeniem przepisów. Nawet jeśli nagranie zostało dokonane bez uprzedniej zgody drugiej strony, nie oznacza to automatycznego wykluczenia go z procesu a sąd może je dopuścić jako tzw. „dowód z owocu zatrutego drzewa”, jeśli uzna, że ma ono kluczowe znaczenie dla sprawy.

W postępowaniu cywilnym wspomniany już art. 308 Kodeksu postępowania cywilnego wprost umożliwia sądowi dopuszczenie dowodu z nagrań audio i wideo, o ile materiał ten przyczyni się do wyjaśnienia istotnych faktów w sprawie. W sprawach karnych art. 168a Kodeksu postępowania karnego stanowi, że dowodu nie można uznać za niedopuszczalny wyłącznie na tej podstawie, że został uzyskany z naruszeniem przepisów postępowania lub za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 § 1 Kodeksu karnego, chyba że dowód został uzyskany w związku z pełnieniem przez funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, w wyniku: zabójstwa, umyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego potwierdza brak automatycznej dyskwalifikacji nagrań potajemnych, uznając dopuszczalność “owoców zatrutego drzewa”, pod warunkiem przewagi usprawiedliwionego interesu prywatnego nad ochroną tajemnicy komunikowania się. Przykładowo w wyroku z dnia 22 kwietnia 2016 r. (sygn. akt II CSK 478/15) Sąd Najwyższy wskazał, że dowód z nagrania rozmowy dokonanego bez wiedzy jednego z rozmówców nie jest co do zasady dowodem niedopuszczalnym w postępowaniu cywilnym. Jednakże jego dopuszczalność może być ograniczona ze względu na ochronę dóbr osobistych.

Z kolei Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 10 stycznia 2008 r. (sygn. I ACa 1057/07) podkreślił, że podstępne rejestrowanie może godzić w konstytucyjne zasady (art. 2 i 45 Konstytucji RP), lecz decyzja o dopuszczeniu zależy od okoliczności konkretnej sprawy. W praktyce nagrania częściej akceptowane są w postępowaniach cywilnych i rodzinnych niż karnych.

Niemniej — to zawsze ocena indywidualna. Sąd bada: sposób pozyskania nagrania, okoliczności, cel, możliwe naruszenie dóbr osobistych a także inne dowody w sprawie.

Jak zwiększyć szanse na dopuszczenie nagrania jako dowodu

Kluczowym elementem skuteczności nagrań jest ich odpowiednia prezentacja. Aby zwiększyć szansę na to, że dowód z nagrania zostanie przyjęty przez sąd, warto zadbać o:

• autentyczność nagrania — czyli zachowanie oryginału, metadanych (data, godzina, urządzenie), aby nie było wątpliwości co do jego integralności. W razie potrzeby sąd może zlecić ekspertyzę, aby potwierdzić autentyczność materiału (np. fonoskopijną);
• jakość nagrania — treść musi być wyraźna, zrozumiała – jeśli dźwięk jest zniekształcony, niewyraźny – zwiększa się ryzyko odrzucenia;
• dołączenie transkrypcji nagrania — w praktyce sąd często wymaga przedłożenia wraz z nagraniem jego stenogramu (transkrypcji tekstowej nagrania), chociaż nie jest to formalny przepis, a raczej wymóg praktyczny ułatwiający ocenę dowodu;
• konkretny wniosek dowodowy — w pozwie, odpowiedzi na pozew lub w innym piśmie procesowym należy wskazać, że wnioskujemy o dopuszczenie dowodu z określonego nagrania (data, nazwa pliku/nośnik), oraz wskazać, jakie okoliczności chcemy za jego pomocą udowodnić;
• ewentualne inne dowody potwierdzające nagranie — np. świadkowie, okoliczności nagrania, zeznania, które potwierdzą lub będą współgrać z treścią nagrania. Nagranie samo w sobie — jeśli budzi wątpliwości — może być niewystarczające.

Specyfika w różnych rodzajach spraw — gdzie nagrania bywają szczególnie przydatne

Nagrania jako dowód znajdują szczególne zastosowanie w kilku typach spraw:

• Spory cywilne i rodzinne — np. sprawy rozwodowe, alimentacyjne, o kontakty z dziećmi, o władzę rodzicielską. Nagrania mogą pomóc wykazać np. przemoc, groźby, zaniedbania, niewłaściwe zachowanie.
• Sprawy pracownicze / o mobbing, dyskryminację, niewłaściwe zwolnienie — nagrania często stanowią jedyne źródło dokumentujące wypowiedzi pracodawcy lub współpracowników.
• Sprawy gospodarcze, majątkowe, o naruszenia umów, oszustwa, zobowiązania — tam, gdzie kluczowe jest ustalenie treści rozmów, warunków umowy, obietnic, deklaracji nagranie rozmowy może stanowić istotny materiał dowodowy.
• Sprawy karne — nagrania mogą być dowodem, jednak wymogi są surowsze.

Główne ryzyka— dlaczego nagranie może zostać odrzucone

Mimo że nagrania mają potencjał dowodowy, to ich wykorzystanie nie jest wolne od ryzyka. Jeżeli nagranie zostało wykonane bez zgody osoby trzeciej, chcąc je wykorzystać narażamy się na potencjalną odpowiedzialność karną (jeśli sami nie uczestniczyliśmy w nagrywanej sytuacji) czy pozew cywilny o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych osoby potajemnie nagranej oraz odrzucenie dowodu przez sąd wskutek przyjęcia, że nagranie zostało uzyskane w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

W praktyce sądy często odrzucają materiały niskiej jakości, nieistotne lub uzyskane manipulacyjnie (kiedy np. celowo eskalujemy kłótnię), co wydłuża postępowanie i naraża na dodatkowe roszczenia cywilne (np. o zadośćuczynienie za naruszenie prywatności).

Jeśli planujemy skorzystać z nagrania, warto brać w nim udział jako uczestnik rozmowy. To najbezpieczniejsza i najpewniejsza pod kątem dopuszczalności wersja. Zadbajmy też o dobrą jakość nagrania i zachowanie oryginału z metadanymi.

Podsumowując, nagrania — dźwiękowe, wideo, rozmowy — mogą być wartościowym i często kluczowym dowodem w sądzie. Polskie prawo procesowe dopuszcza je jako środek dowodowy a orzecznictwo nie wyklucza użycia nagrań dokonanych nawet bez zgody drugiej strony, jeśli spełnione są warunki autentyczności i znaczenia dla sprawy. Jednak należy pamiętać, że kluczowe są zawsze okoliczności konkretnej sprawy: moment i sposób nagrania, jakość materiału, kontekst, inne dowody, waga ochrony dóbr osobistych. Nagranie może stanowić potężne narzędzie dowodowe, ale musi zostać wykorzystane z rozwagą i świadomością potencjalnego ryzyka.

W przypadku wątpliwości, czy nagranie może zostać skutecznie wykorzystane w Twojej sprawie, warto skonsultować się z doświadczoną kancelarią antywindykacyjną, która oceni ryzyka i pomoże dobrać najkorzystniejszą strategię procesową.