/ Wydanie nakazu zapłaty bez merytorycznej oceny postanowień umowy kredytowej niezgodne z Konstytucją – korzystne dla kredytobiorców wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2022 r.

Wyrokami z 11 maja 2022 r., Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił 2 z 15 dotychczas złożonych przez Prokuratora Generalnego skarg nadzwyczajnych, wywiedzionych od nakazów zapłaty – wydanych przez Sąd Okręgowy w Białymstoku oraz Sąd Okręgowy we Wrocławiu – w sprawach dotyczących kredytów frankowych. Sąd Najwyższy opowiedział się po stronie kredytobiorców i uchylił w całości zaskarżone nakazy zapłaty oraz przekazał obie sprawy wskazanym sądom do ponownego rozpoznania. Omawiane orzeczenia wydane przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej otwierają tym samym drogę do wzruszania niekorzystnych wyroków związanych z umowami frankowymi.

Spis treści:

1. Bank uzyskuje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
2. Sądy nie zbadały postanowień konsumenckich umów kredytowych

Bank uzyskuje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym

W dwóch podobnych, jednak nie związanych ze sobą bezpośrednio sprawach o zapłatę, w 2016 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku oraz Sąd Okręgowy we Wrocławiu, na skutek powództwa banków wniesionych przeciwko kredytobiorcom będącym osobami fizycznymi, w postępowaniu nakazowym wydały nakazy zapłaty uwzględniające żądania banków. Swoje roszczenia banki wywodziły z niewywiązania się przez kredytobiorców ze zobowiązań wynikających z zawartych umów kredytowych w walucie obcej, którą był frank szwajcarski.

Wobec braku zaskarżenia wydanych nakazów zapłaty przez pozwanych kredytobiorców, orzeczenia te stały się prawomocne i na ich podstawie banki wszczęły postępowania egzekucyjne. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym wiążę się z koniecznością uiszczenia często znaczącej opłaty, jeśli nie ma podstaw w danej sprawie do zwolnienia strony przez sąd od ponoszenia koszów sądowych. Często to właśnie brak środków na opłacenie zarzutów uniemożliwiał kredytobiorcom zaskarżenie nakazu i skuteczną obronę przed roszczeniami banków.

Działając z upoważnienia Prokuratora Generalnego, Zastępca Prokuratora Generalnego wniósł skargi nadzwyczajne od prawomocnych nakazów zapłaty wydanych przez wyżej wskazane sądy okręgowe, zarzucając naruszenie zasad, wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji RP, w tym zasady sprawiedliwości społecznej, zasady równości wobec prawa, zasady ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi oraz prawa do rzetelnej procedury sądowej, a także rażące naruszenie prawa procesowego.

W złożonych skargach nadzwyczajnych podnoszono, że zarówno Sąd Okręgowy w Białymstoku jak i Sąd Okręgowy we Wrocławiu zaniechały zbadania postanowień umów kredytowych będących podstawą powstania zobowiązań kredytobiorców, pod kątem zawarcia w nich przez banki niedozwolonych klauzul umownych. Tym samym sądy przed wydaniem nakazów zapłaty nie dokonały oceny ważności i skuteczności postanowień umownych. Zaskarżone orzeczenia naruszyły tym samym konstytucyjną zasadę ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, zgodnie z którą władze publiczne mają obowiązek chronić konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. 

W skargach nadzwyczajnych Prokurator Generalny wskazał, że w treści kwestionowanych umów kredytowych, szczególną uwagę zwracają postanowienia, które są tożsame z niedozwolonymi klauzulami wpisanymi do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK pod numerami 3178, 5622, 3179, 5743, a mianowicie:

„W dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez [X.] Bank S.A.”

„Wypłata wskazanej we wniosku o wypłatę kwoty nie wyższej niż kredyt będzie dokonana przelewem na wskazany/e w tym wniosku rachunek/rachunki bankowy/bankowe prowadzony/prowadzone w banku krajowym. Dzień dokonania przelewu kwoty Kredytu będzie uważany za dzień wypłaty Kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez [X.] Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank”

Sądy nie zbadały postanowień konsumenckich umów kredytowych

Sąd Najwyższy przychylił się do twierdzeń przedstawionych w złożonych skargach nadzwyczajnych przyznając, że wydane nakazy zapłaty naruszają prawo. Zwrócił jednak uwagę, że przyczyną uchylenia zaskarżonych nakazów zapłaty w tych przypadkach nie jest stwierdzenie abuzywności zawartych w nich postanowień umownych, ale brak ich zbadania w toku postępowania nakazowego.

W ocenie Sądu Najwyższego, w analizowanych sprawach z uzasadnień zaskarżonych nakazów zapłaty nie wynikało, aby sądy przed ich wydaniem zbadały ważność postanowień zawartych w umowach kredytowych, których stroną byli konsumenci. Tymczasem w przypadku żądania zapłaty na podstawie umów zawieranych z konsumentami, sądy miały obowiązek z własnej inicjatywy zbadać zapisy umowne. W ocenie Sądu Najwyższego, brak przeprowadzenia właściwych analiz świadczy o niespełnieniu wymagań płynących z konstytucyjnej zasady ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi – ochrony takiej w obu sprawach konsumentom nie zapewniono, co spowodowało wyeliminowanie zaskarżonych nakazów zapłaty z obrotu prawnego poprzez ich uchylenie i przekazanie spraw sądom do ponownego rozpoznania.

Pomimo, iż postępowanie nakazowe ma szczególny charakter, który przejawia się m.in. ograniczeniu dowodów, jakie sądowi są dostarczone, to jednym z nich, którym sąd dysponuje, jest umowa, więc wymaga ona oceny ważności przez sąd. Bez tej oceny działalność sądu nie miałaby de facto waloru orzeczniczego, a rozstrzygnięcia zapadałyby na podstawie niezweryfikowanych twierdzeń powoda, co groziłoby daleko idącymi nadużyciami – wskazał SN.

Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, iż prawo Unii Europejskiej zobowiązuje sądy do przeprowadzania kontroli treści umów zawieranych z konsumentami, bez względu na tryb procedowania. Uzasadnia to stwierdzenie, że sąd z urzędu dokonuje takiej kontroli również w postępowaniu nakazowym.

Mając na uwadze powyższe, Sądu Najwyższego przyjął, że nawet w toku rozpoznawania sprawy w postępowaniu nakazowym, sąd winien z urzędu zbadać, to czy postanowienia uzgodnione między stronami nie mają nieuczciwego charakteru, czego konsekwencją jest obowiązek skierowania sprawy do postępowania zwykłego (wyrok Sądu Najwyższego z 12 maja 2021 r., I NSNc 53/21).

Skutkiem uznania, że również w postępowaniu nakazowym sąd zobowiązany jest zbadać postanowienia umowne wiążące strony jest stwierdzenie, że zaniechanie przez sąd analizy zapisów umownych przed wydaniem nakazu zapłaty stanowi rażące naruszenie prawa a w konsekwencji prowadzi do uwzględnienia skargi nadzwyczajnej.

Sygnatura akt  I NSNc 408/21 i I NSNc 619/21, wyroki z 11 maja 2022 r.