/ Odprawa pośmiertna w Kodeksie pracy – najważniejsze informacje

Odprawa pośmiertna to szczególne świadczenie przewidziane przez przepisy Kodeksu pracy dla rodziny pracownika, który zmarł w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby. Jej celem jest zapewnienie finansowego wsparcia bliskim zmarłego pracownika. W niniejszym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczący odprawy pośmiertnej – komu przysługuje, w jakiej wysokości i czy pracodawca zawsze ma obowiązek wypłaty tego świadczenia. Zapraszamy do lektury.

Odprawa pośmiertna – kiedy i komu przysługuje?

Odprawa pośmiertna w Kodeksie pracy uregulowana jest w art. 93.

Zgodnie z art. 93 § 1 Kodeksu pracy, w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.

Odprawa pośmiertna jest więc jednorazową wypłatą pieniędzy od pracodawcy dla rodziny zmarłego pracownika. Nie jest to zasiłek socjalny, ale świadczenie ściśle związane z umową o pracę. Przysługuje, gdy pracownik umrze w trakcie zatrudnienia albo tuż po zwolnieniu, ale tylko jeśli w tym czasie pobierał zasiłek chorobowy z powodu choroby. Przysługuje niezależnie od rodzaju umowy jaka łączyła zmarłego pracownika z pracodawcą, a także od wymiaru czasu pracy, w jakim był on zatrudniony.

W kontekście obowiązku wypłaty tego świadczenia bez znaczenia pozostaje miejsce i przyczyna zgonu pracownika – pracodawca będzie musiał wypłacić odprawę pośmiertną rodzinie zmarłego bez względu na to, czy pracownik zmarł np. w wyniku wypadku czy wskutek choroby.

Uprawnionymi do odprawy są członkowie rodziny zmarłego pracownika, spełniający warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególności dotyczy to:

• małżonka zmarłego — pod warunkiem, że nie byli w separacji;
• dzieci własnych zmarłego, dzieci małżonka oraz dzieci przysposobionych – do ukończenia przez nich 16 roku życia, a jeśli się uczą – do 25 roku życia, natomiast jeżeli dzieci zmarłego są całkowicie niezdolne do pracy, wówczas nie ma ograniczeń wiekowych;
• dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, w tym również w ramach tzw. rodziny zastępczej (przy czym istotne jest, że dzieci musiały zostać przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej rok przed śmiercią ubezpieczonego. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy śmierć jest następstwem wypadku w pracy, a dzieci nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach);
• przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo;
• rodzice – w tym również ojczymowie, macochy, osoby przysposabiające (jednak tylko wtedy, gdy wymienione osoby są niezdolne do pracy lub ukończyły 50 lat albo wychowują co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa uprawnionych do renty po zmarłym pracowniku).

Warto wiedzieć, że osoby pozostające jedynie w związku nieformalnym (konkubinacie) nie są uprawnione do otrzymania odprawy pośmiertnej po zmarłym pracowniku.

Jeśli bliskich uprawnionych do odprawy brak, świadczenie to nie wchodzi w skład spadku i nie podlega dziedziczeniu, a pracodawca nie ma obowiązku wypłaty odprawy.

Wysokość odprawy

To, ile wyniesie odprawa, zależy m.in. od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Zgodnie z art. 93 § 2 Kodeksu pracy:

• jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat — odprawa odpowiada jednomiesięcznemu wynagrodzeniu;
• jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat — odprawa odpowiada trzymiesięcznemu wynagrodzeniu;
• jeśli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat — odprawa odpowiada sześciomiesięcznemu wynagrodzeniu.

Co do zasady do okresu zatrudnienia nie wlicza się czasu zatrudnienia u innych pracodawców, z wyjątkiem sytuacji, gdy zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych w art. 23¹ Kodeksu pracy (tj. w razie przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę), a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika.

Wysokość odprawy pośmiertnej oblicza się zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowania, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie Pracy. Według § 2 ust. 1 pkt 8 wspomnianego rozporządzenia odprawę pośmiertną oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego, co oznacza, że ustalając wysokość odprawy bierze się pod uwagę:

• wynagrodzenie określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości (w wysokości z miesiąca nabycia prawa do odprawy);
• składniki przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc (wypłacone w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy, uwzględniane w średniej wysokości z tego okresu);
• składniki przysługujące za okresy dłuższe niż miesiąc (uwzględniane są w średniej wysokości z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy).

W myśl art. 93 § 5 Kodeksu pracy odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. Rozwiązanie to ma zapewnić równomierne wsparcie wszystkim uprawnionym.

Jeżeli natomiast po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy ustalonej kwoty.

Należy zaznaczyć, że odprawa pośmiertna nie przysługuje w sytuacji, gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a małżonkowi i innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej po zmarłym przysługuje z tego tytułu od zakładu ubezpieczeń odszkodowanie w wysokości co najmniej równej tej odprawie. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.

Odprawa pośmiertna a podatki i formalności

Chociaż odprawa wypłacana jest po śmierci pracownika — a więc już po wygaśnięciu stosunku pracy z chwilą zgonu — nie oznacza to, że jest ona traktowana jak typowe wynagrodzenie. W praktyce świadczenie to klasyfikowane jest jako przychód z innych źródeł, ale zostało objęte zwolnieniem podatkowym, tym samym na mocy przepisów o podatku dochodowym odprawy pośmiertne są zwolnione z podatku. Oznacza to, że rodzina otrzymuje całą kwotę odprawy „na rękę”, bez konieczności odprowadzania podatku dochodowego ani składek.

Dla pracodawcy wypłata odprawy pośmiertnej to ustawowy obowiązek — jeżeli spełnione są przesłanki określone w Kodeksie pracy. Z drugiej strony — jeśli pracodawca wykupił polisę ubezpieczeniową, na życie albo zabezpieczającą ryzyko śmierci pracownika — a odszkodowanie z tej polisy spełnia lub przewyższa wysokość odprawy przewidzianej w Kodeksie pracy, to pracodawca nie musi dodatkowo wypłacać odprawy. W praktyce może to być korzystne rozwiązanie zabezpieczające pracodawcę.

Podsumowanie

Odprawa pośmiertna to jedno z ważniejszych świadczeń, które — choć nie przywróci bliskiej osoby — może stanowić realne wsparcie dla rodziny w trudnych chwilach. Przepisy zawarte w art. 93 Kodeksu pracy jasno wskazują, komu i na jakich warunkach przysługuje to świadczenie, a także jak je obliczyć.

Dla pracodawców wypłata odprawy pośmiertnej to obowiązek, ale też — przy roztropnym podejściu — element odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem (np. przez polisę ubezpieczeniową). Dla rodzin — to możliwa forma ochrony bytowej, często w sytuacji, gdy nagle zostają pozbawione źródła dochodu.

Warto więc — zarówno przed zatrudnieniem, jak i w toku pracy — znać te regulacje. A w razie wątpliwości — skonsultować się ze specjalistą z zakresu prawa pracy, by upewnić się, że potencjalne świadczenia zostaną prawidłowo przyznane. W bardziej złożonych sytuacjach, zwłaszcza gdy pojawiają się spory co do wypłaty należnych świadczeń lub roszczeń finansowych, pomocnym wsparciem może okazać się kancelaria antywindykacyjna, która pomoże ocenić sytuację prawną i podjąć odpowiednie kroki.