/ Opłaty za korzystanie z kapitału w świetle opinii Rzecznika Generalnego TSUE

W czwartek 16 lutego Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przedstawił opinię dotyczącą m.in. zasadności żądanego przez banki wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału przez kredytobiorców w sytuacji unieważnienia przez sąd umowy o kredyt hipoteczny indeksowanej bądź denominowanej do franka szwajcarskiego. Jakie jest zdanie Rzecznika na temat roszczeń wysuwanych przez banki oraz co jego stanowisko oznacza zarówno dla Frankowiczów jak i banków?

Pytanie prejudycjalne skierowane do TSUE

W sierpniu 2021 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, rozpoznając jedną z tzw. „spraw frankowych”, postanowił zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zapytaniem, czy w przypadku uznania, że umowa kredytu zawarta przez bank i konsumenta jest od początku nieważna z powodu zawarcia w niej nieuczciwych warunków umownych, strony oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych w wykonaniu tej umowy (bank – kapitału kredytu, konsument – rat, opłat, prowizji i składek ubezpieczeniowych) oraz odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, mogą domagać się także jakichkolwiek innych świadczeń (w szczególności wynagrodzenia, odszkodowania, zwrotu kosztów lub waloryzacji świadczenia).

Do postępowania przed TSUE w sprawie C-520/21, zainicjowanego pytaniem warszawskiego sądu, przystąpił Rzecznik Praw Obywatelskich, który zaprezentował stanowisko, zgodnie z którym sposób, w jaki strony dokonują rozliczeń zgodnie z prawem krajowym, nie powinien wpłynąć negatywnie na skuteczność ochrony przyznanej konsumentowi na tle Dyrektywy 93/13. W ocenie RPO wskutek licznych przegranych spraw sądowych dotyczących kredytów frankowych, banki coraz częściej pozywają konsumentów o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału, jednak głównym celem tych powództw ma być zastraszenie konsumentów i zniechęcenie ich do podejmowania działań mających na celu unieważnienie umów zawierających klauzule abuzywne.

Zdaniem RPO możliwość dochodzenia przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału zaprzeczyłaby całości dotychczasowego orzecznictwa Trybunału na tle Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, naruszając zwłaszcza obowiązek wywołania efektu odstraszającego w stosunku do przedsiębiorców, którzy wprowadzają do swoich umów nieuczciwe postanowienia umowne.

Co uważa Rzecznik Generalny TSUE?

Według Rzecznika Generalnego TSUE banki nie mają prawa do roszczenia pieniężnego wykraczającego ponad zwrot pożyczonego kredytobiorcy kapitału oraz ewentualnych odsetek ustawowych za opóźnienie jego zwrotu po doręczeniu wezwania do zapłaty. Oznacza to, że dodatkowe roszczenia w postaci np. wynagrodzenia za korzystanie z pożyczonych pieniędzy nie mają uzasadnionych podstaw i banki nie są uprawnione do żądania tego rodzaju opłat od kredytobiorców.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Rzecznik Generalny wskazał, że uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez bank. Przedsiębiorca nie może czerpać korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. Rzecznik zwrócił także uwagę na fakt, iż w przypadku uznaniu roszczeń banków nie byłoby to działanie zniechęcające banki do dalszego stosowania nieuczciwych warunków w umowach kredytowych. Co więcej, naliczanie wynagrodzenia przez banki za kapitał pożyczony mocą umowy frankowej mogłoby zniechęcić Frankowiczów do dochodzenia swoich praw przed sądem. To z kolei pozbawiło by skuteczności Dyrektywę 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Odmiennie, w ocenie Rzecznika Generalnego, kształtuje się sytuacja kredytobiorców, którzy po uznaniu umowy kredytu hipotecznego za nieważną ze względu na nieuczciwe warunki mogą – oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy oraz zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty – domagać się od banku także dodatkowych świadczeń.

W opinii Rzecznika TSUE to do sądu krajowego należy ustalenie, w świetle prawa krajowego, czy konsumenci mają prawo dochodzić tego rodzaju roszczeń oraz jeżeli tak jest, rozstrzygnięcie o ich zasadności.

Rzecznik Generalny w zaprezentowanej opinii zwrócił także uwagę na moment, od którego zarówno banki jak i konsumenci mogą żądać odsetek. Z opinii Rzecznika wynika, że banki mogą żądać odsetek dopiero od dnia wezwania konsumenta do zwrotu nienależnie wypłaconego kapitału, z kolei konsumenci mogą dochodzić odsetek za okres od daty wezwania banku do zwrotu rat i innych kosztów kredytu w postaci prowizji, składek ubezpieczeniowych oraz pozostałych dodatkowych opłat.

Moc opinii Rzecznika Generalnego TSUE

Podsumowując, w wydanej dnia 16 lutego 2023 r. opinii Rzecznik Generalny TSUE uznał, że Dyrektywa 93/13 nie stoi na przeszkodzie, by konsument mógł domagać się dodatkowych świadczeń po unieważnieniu umowy, ale bank już nie ma takich uprawnień. Pomimo, że opinia nie jest wiążąca dla Trybunału, to z reguły wydając wyrok, TSUE podziela stanowisko zaprezentowane w opinii Rzecznika Generalnego. Na wyrok w tej sprawie, który ma zostać wydany w połowie 2023 r. czekają z niecierpliwością zarówno kredytobiorcy, banki jak i sądy.