/ Prowadzenie działalności gospodarczej w kredytowanej nieruchomości a sprawa frankowa
Umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego do franka szwajcarskiego w zdecydowanej większości zawierane były z przeznaczeniem na zrealizowanie celów mieszkaniowych kredytobiorców takich jak zakup mieszkania czy budowa domu. Zobowiązania kredytowe często były zaciągane na okres kilkudziesięciu lat, w trakcie których sytuacja życiowa i zawodowa kredytobiorców niejednokrotnie ulegała zmianie, skutkując m.in. podjęciem decyzji o zarejestrowaniu i rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej w nieruchomości zakupionej ze środków pochodzących z kredytu frankowego. W takiej sytuacji pojawia się pytanie, czy kredytobiorca prowadzący działalność gospodarczą w kredytowanej nieruchomości posiada status konsumenta w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego i czy przysługuje mu ochrona prawna przed nieuczciwymi postanowieniami umowy kredytu frankowego?
Definicja konsumenta
Obecnie zdecydowana większość spraw dotyczących unieważnienia umów kredytów frankowych kończy się korzystnie dla kredytobiorców. W orzeczeniach rozstrzygających sprawy frankowe sądy wielokrotnie podkreślają niedozwolony charakter postanowień zamieszczanych przez banki w umowach kredytu indeksowanego lub denominowanego do franka szwajcarskiego, wskazując na treść art. 3851 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Treść powyższego przepisu, będącego podstawą uwolnienia się kredytobiorcy od nieuczciwej umowy kredytu we frankach szwajcarskich, odwołuje się do pojęcia konsumenta, którego definicja znajduje się w art. 221 Kodeksu cywilnego, w myśl którego:
Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Działalność gospodarcza a cel umowy kredytu
W sprawach, w których kredytobiorca prowadzi działalności gospodarczą w kredytowanej nieruchomości kluczowe jest zatem ustalenie, czy zawierając umowę z bankiem czynił to w bezpośrednim związku ze swoją działalnością gospodarczą lub zawodową, przy czym zaznaczenia wymaga, iż ustalenie celu zawarcia umowy i jego ocena powinny następować na podstawie okoliczności istniejących w chwili zawarcia umowy i na ustalenia te nie powinny wpływać późniejsze zmiany.
Sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej przez kredytobiorcę pozostaje bez znaczenia, ponieważ sąd – badając umowę kredytu – ustala przede wszystkim przeznaczenie środków pochodzących z kredytu. Jeżeli kredyt zawierany był na cele mieszkaniowe a środki uzyskane w wyniku zawarcia umowy wydatkowane na kupno mieszkania czy budowę domu – wówczas, nawet jeśli po zawarciu umowy kredytobiorca zdecydował się na prowadzenie w jakiejś części zakupionej i zamieszkiwanej nieruchomości działalności gospodarczej (np. otwierając gabinet lekarski czy biuro projektowe), nie pozbawia go to automatycznie statusu konsumenta.
Tym bardziej nie zostanie pozbawiona statusu konsumenta osoba, która w miejscu zamieszkania jedynie zarejestruje działalność gospodarczą, którą faktycznie wykonuje w innym miejscu.
Ustalenie statusu konsumenta w orzecznictwie
W sporach dotyczących ważności umów kredytu indeksowanego lub denominowanego do franka szwajcarskiego banki często próbują podważać status konsumenta zarzucając, że prowadzenie przez kredytobiorcę działalności gospodarczej w nieruchomości zakupionej ze środków pochodzących z kredytu wyłącza możliwość zastosowania przepisów dotyczących niedozwolonych postanowień umownych. Argumentacja ta nie spotyka się jednak z uznaniem sądów rozpoznających sprawy frankowe. Oto kilka przykładów korzystnych dla kredytobiorców orzeczeń zapadłych w sprawach, w których bank negował status konsumenta.
Wyrok Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2023 r., II CSKP 914/22:
Status osoby fizycznej jako konsumenta wyznaczany jest w ramach konkretnej czynności prawnej dokonywanej z przedsiębiorcą z uwzględnieniem jej rodzaju i celu. Nie decyduje o nim to, czy dana osoba prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową, lecz to, czy czynność zdziałana z przedsiębiorcą pozostaje w bezpośrednim związku z tą działalnością. Bezpośredni związek dokonanej czynności prawnej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową istnieje wówczas, gdy dokonana czynność prawna nie zmierza przynajmniej częściowo do zaspokojenia osobistych (konsumpcyjnych) potrzeb.
Wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2023 r., II CNPP 11/22:
O statusie konsumenta na tle art. 221 k.c. rozstrzyga kilka elementów, z których kluczowy jest niezwiązany z działalnością gospodarczą lub zawodową charakter czynności prawnej dokonywanej z przedsiębiorcą. Kryterium to oznacza, że status konsumenta nie podlega ocenie in abstracto, lecz w relacji do konkretnej czynności prawnej. Okoliczność, że osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową nie pozbawia jej per se atrybutu konsumenta; osoba taka może bowiem korzystać ze statusu konsumenta, jeżeli dokonywana przez nią czynność nie jest bezpośrednio związana z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2023 r., II CSKP 254/22:
Z samego faktu posłużenia się przy zawieraniu umowy przez osobę fizyczną firmą przedsiębiorcy, pieczątką czy papierem firmowym wskazującymi na prowadzoną przez nią działalność gospodarczą nie należy odmawiać umowie charakteru konsumenckiego. Osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zawierająca poza swoją branżą umowę z profesjonalistą, ma status konsumenta i ze względu na brak koniecznej wiedzy i kompetencji, którą dysponuje kontrahent będący profesjonalistą w określonej branży, powinna – jako słabszy uczestnik obrotu – korzystać ze wzmożonej ochrony prawnej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 25 maja 2022 r., V ACa 853/21:
Pojęcie konsumenta należy rozumieć szeroko i przy ocenie statusu konsumenta niedopuszczalne jest stosowanie innych kryteriów niż fakt bycia osobą fizyczną oraz działanie w celach niezwiązanych z działalnością gospodarczą lub zawodową. Normatywna definicja konsumenta wynikająca z art. 221 k.c. nie odnosi się do cech osobowych konkretnego podmiotu, w tym jego wiedzy i doświadczenia, a ocenie statusu konsumenta nie powinny służyć okoliczności pozaustawowe niewynikające z tego przepisu.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 marca 2022 r., VI ACa 1034/20:
Status konsumenta zachowuje nawet taka osoba fizyczna, która co prawda prowadzi działalność gospodarczą, ale dokonuje czynności co najwyżej pośrednio związanej z taką działalnością. Samo rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej co do zasady nie pozbawia zatem poszukującego ochrony statutu konsumenta, dodatkowo utrata takiego statusu możliwa jest jedynie wówczas, gdy kwestionowana czynność związana jest w sposób bezpośredni (i wyłącznie taki) z prowadzoną działalności gospodarczą.
Analiza stanowiska prezentowanego przez sądy badające umowy frankowe prowadzi do stwierdzenia, iż zasadniczo prowadzenie przez kredytobiorcę działalności gospodarczej w części jednocześnie zamieszkiwanej przez niego nieruchomości, która została sfinansowana ze środków uzyskanych z kredytu, a więc niejako „obok” jej przeznaczenia mieszkalnego, nie pozbawia kredytobiorcy statusu konsumenta, a więc również i ochrony prawnej przewidzianej dla tej grupy uczestników obrotu prawnego. Zaznaczyć jednak należy, że każdy stan faktyczny wymaga indywidualnej oceny pod kątem prawnym.
Nawet jeśli kredytobiorca zawarł umowę kredytu nie posiadając statusu konsumenta, a więc w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, nadal istnieje możliwość podważenia skuteczności umowy. Więcej na te tematy pisaliśmy w wpisie: Unieważnienia umowy kredytu frankowego zawartej z przedsiębiorcą.
