/ Staż pracy po nowemu – planowane zmiany w Kodeksie Pracy

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje dużą nowelizację Kodeksu pracy, która ma wprowadzić znaczące zmiany m.in. w zasadach obliczania stażu pracy, od którego zależy szereg uprawnień pracowniczych takich jak np. długość przysługującego urlopu wypoczynkowego. Jakie zmiany szykują się dla pracodawców i pracowników?

Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące ustalania stażu pracy

Według aktualnie obowiązującego art. 154 Kodeksu pracy wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:

1. 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
2. 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Wymiar urlopu wypoczynkowego uzależniony jest więc od stażu pracy danego pracownika, którym w świetle przepisów Kodeksu pracy jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Obecnie do stażu pracy, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się m.in. okresy:

• poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy;
• poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy w przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy;
• zatrudnienia u obecnego pracodawcy;
• zatrudnienia przewidziane w przepisach szczególnych, np. służby w Policji, Służbie Więziennej, Straży Granicznej czy Państwowej Straży Pożarnej;
• pobierania zasiłku dla bezrobotnych (bycie bezrobotnym bez prawa do zasiłku nie jest brane pod uwagę);
• prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka;
• urlopu bezpłatnego;
• udokumentowanej pracy za granicą;
• pracy nakładczej, w którym wykonawca uzyskiwał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia w tym okresie;
• nauki, które zostały zakończone w sposób przewidziany prawem, czyli gdy pracownik otrzymał stosowne zaświadczenie lub dyplom. 

Wpływ wykształcenia pracownika na wymiar urlopu szczegółowo określa art. 155 Kodeksu pracy, zgodnie z którym do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:

1. zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
2. średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
3. średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
4. średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
5. szkoły policealnej – 6 lat,
6. szkoły wyższej – 8 lat.

Przy czym zaznaczenia wymaga, że wskazane okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Do wyliczenia stażu pracy bierze się więc pod uwagę tylko jeden z etapów edukacji – ten najkorzystniejszy dla pracownika. Przykładowo jeżeli ukończyło się liceum ogólnokształcące, a następnie studia wyższe, bierze się pod uwagę 8 lat a nie 12. Jeżeli pracownik uczył się w trakcie zatrudnienia, to do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się albo okres zatrudnienia, podczas którego była pobierana nauka albo okres nauki – w zależności od tego, który z nich jest korzystniejszy dla pracownika.

Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów do stażu pracy nie zalicza się natomiast okresów zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych (takich jak umowa zlecenia czy umowa o dzieło), ani okresów prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności gospodarczej.

Projektowane zmiany

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej do obecnie obowiązujących przepisów Kodeksu pracy zamierza dodać nowy art. 302¹, zgodnie z którym do okresu zatrudnienia (czyli do stażu pracy) – poza wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy i stosunków służbowych – wliczane będą okresy wykonywania pracy i prowadzenia działalności określone w art. 6 ust. 1 pkt 3, 4, 5, 5a, 6, 8, 11, 12 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497), jeśli stanowiły tytuł do ubezpieczeń społecznych.

Chodzi tu m.in. o okresy:

• prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności (w tym w szczególności – indywidualnej działalności gospodarczej) oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz okres pozostawania osobą współpracującą z ww. osobą, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;
• pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;
• przebytej za granicą innej, niż zatrudnienie, działalności zarobkowej;
• służby w Służbie Celno-Skarbowej; 
• które z mocy odrębnych przepisów, w zakresie i na zasadach w nich przewidzianych, podlegają wliczeniu do okresu zatrudnienia lub są okresem, od którego zależą uprawnienia pracownicze, np. okres pełnienia mandatu posła, posła do Parlamentu Europejskiego lub senatora, odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego, kształcenia się w szkole doktorskiej czy wykonywania odpłatnie pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Zgodnie z założeniami nowelizacji, wyżej wskazane nowe okresy zaliczane do stażu pracy będą musiały być potwierdzane zaświadczeniem wydawanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, którego przedmiotem będzie podleganie ubezpieczeniom społecznym z wymienionych tytułów lub niepodleganie ubezpieczeniom społecznym w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych. 

Jeżeli proponowane zmiany zostaną przyjęte to osoba świadcząca pracę na podstawie umowy o pracę, która wcześniej była zatrudniona np. w oparciu o umowę zlecenia lub prowadziła własną działalność gospodarczą – z dniem wejścia w życie ustawy zyska prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego, jeżeli jej łączny staż pracy (z wliczeniem do niego okresów innej aktywności zawodowej, które zostaną dodane nowelizacją), będzie ją do niego uprawniał. 

Wpływ stażu pracy na inne uprawnienia pracownicze

Staż pracy ma istotne znaczenie przy ustalaniu także innych niż długość urlopu wypoczynkowego uprawnień pracowniczych, takich jak:

• prawo do dłuższego okresu wypowiedzenia;
• prawo do emerytury;
• prawo do nagrody jubileuszowej;
• prawo do odprawy.

Zaznaczenia wymaga, że nowelizacja wprowadza istotne rozróżnienie między dwoma rodzajami stażu pracy:

• Zakładowy staż pracy -obejmuje okres zatrudnienia u danego pracodawcy. Ma wpływ na ustalanie długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony lub nieokreślony oraz wysokości odprawy z tytułu rozwiązania umowy o pracę i odprawy pośmiertnej;
• Ogólny staż pracy –  obejmuje okresy pracy u wszystkich pracodawców. Ma wpływ na wymiar urlopu wypoczynkowego oraz nabywania prawa do urlopu wychowawczego.

Nowe przepisy istotnie wpłyną na sytuację osób, które przed zawarciem umowy o pracę z dotychczasowym pracodawcą, świadczyły dla niego pracę na podstawie umowy zlecenia czy B2B, ponieważ okres pracy w oparciu o umowę cywilnoprawną również zostanie wzięty pod uwagę przy obliczaniu długości okresu wypowiedzenia czy odprawy. Również dodatkowe świadczenia przyznawane przez pracodawcę na mocy przepisów zakładowych, takie jak dodatki stażowe i nagrody jubileuszowe uzależnione są od długości zatrudnienia u danego pracodawcy. 

Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji proponowane zmiany mają za zadanie wyrównanie szans osób, które przed nawiązaniem stosunku pracy prowadziły działalność gospodarczą we wskazanych formach lub wykonywały pracę na podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych, w dostępie do niektórych uprawnień pracowniczych, jak i stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zakłada, że nowelizacja miałaby wejść w życie od dnia 1 stycznia 2026 r. Pozostaje zatem obserwować dalszy rozwój prac legislacyjnych nad projektowanymi zmianami.