/ Uporczywa windykacja a naruszenie dóbr osobistych dłużnika

Firmy windykacyjne, prowadząc działania mające na celu spłatę zadłużenia, potrafią wielokrotnie kontaktować się z dłużnikiem, wykonując nawet kilka telefonów dziennie czy wysyłając dziesiątki wiadomości e-mail z przypomnieniem o konieczności spłaty długu jak również nachodzić dłużnika w miejscu zamieszkania. Nie są rzadkością sytuacje, w których windykowany dług dawno już uległ przedawnieniu czy też przestał istnieć z uwagi na spłatę zadłużenia, jednak windykatorzy często pozostają głusi na wyjaśnienia. Coraz częstsze są przypadki windykacji, którą można określić mianem uporczywej, a nawet napastliwej. Dłużnik, względem którego prowadzona jest taka uporczywa windykacja, nie pozostaje jednak bez środków ochrony. Granice dopuszczalnych działań windykacyjnych wobec dłużnika wyznaczają bowiem przepisy o ochronie dóbr osobistych, a prowadzenie działań windykacyjnych mających charakter uporczywego nękania może prowadzić do ich naruszenia.

Dobra osobiste

Definicję  dóbr osobistych znajdziemy w art. 23 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Z kolei przepis art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego, dotyczący ochrony dóbr osobistych wskazuje, że ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Pozostając w temacie zadośćuczynienia czy odszkodowania za naruszenie dóbr osobistych należy też zwrócić uwagę na treść przepisu art. 448 Kodeksu cywilnego, w myśl którego w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Odpowiedzialność ukształtowana na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego oparta jest na zasadzie winy. Krzywda w rozumieniu wspomnianego artykułu jest szkodą niemajątkową, wywołaną na osobie, a zadośćuczynienie ma być formą jej majątkowej rekompensaty.

W przypadku natarczywej windykacji firma windykacyjna może również ponosić odpowiedzialność karną. Jeżeli telefony, maile czy zwykła korespondencja kierowane są do dłużnika w sposób  uporczywy, firma windykacyjna może dopuszczać się przestępstwa tzw. „stalkingu”, o którym mowa w art. 190a Kodeksu karnego.

Bezprawność działań firm windykacyjnych

Jak wskazuje wyżej przytoczony art. 24 Kodeksu cywilnego osobie, której dobra osobiste zostały naruszone przysługuje ochrona prawna w sytuacji, gdy zachowanie sprawcy naruszenia było bezprawne. Za bezprawne można uznać zachowanie, które jest sprzeczne z obowiązującymi normami prawnymi lub szeroko pojętymi zasadami współżycia społecznego. Aby ocenić, czy dane zachowanie może zostać uznane za bezprawne, konieczne jest więc ustalenie, czy jest ono sprzeczne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Ocena ta będzie każdorazowo uzależniona od okoliczności konkretnego przypadku.

Orzecznictwo dostarcza wielu przykładów zachowań firm windykacyjnych, które uznane zostały przez sądy za bezprawne. Przykładowo nielegalne będą działania windykacyjne prowadzone mimo niedysponowania tytułem egzekucyjnym, mające charakter wielokrotnych, uporczywych i nękających (np. za pośrednictwem połączeń telefonicznych, korespondencji e-mail, nachodzenia w miejscu zamieszkania czy w zakładzie pracy). Z bezprawną windykacją będziemy mieli do czynienia także w sytuacji, w której zobowiązania dłużnika zostały umorzone np. w toku postępowania upadłościowego.

W przypadku windykacji przedawnionych należności sprawy mają się nieco inaczej. Należy bowiem wiedzieć, że zobowiązanie, którego termin przedawnienia upłynął, nadal istnieje, wobec czego wierzyciel ma prawo domagać się od dłużnika spełnienia zobowiązania, z taką różnicą, że nie może już skutecznie dochodzić swojego prawa na drodze sądowej. Jednak jak zauważył Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 15 lutego 2013 r. w sprawie I A Ca 31/13, pozasądowa windykacja przedawnionej należności również może być uznana za działanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sąd Apelacyjny stanął bowiem na stanowisku, iż działanie firmy windykacyjnej, która lekceważy obywatela i niezgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz dobrymi obyczajami wymusza na nim przez nękanie go w różny sposób, spłatę długu co do którego zgłosi on zarzut przedawnienia lub uznał żądanie za bezpodstawne, jest naruszeniem dóbr osobistych, a konkretnie wolności, miru domowego i prywatności.

Jak wskazał Sąd Okręgowy – którego stanowisko podzielił Sąd Apelacyjny – nie każde działanie wierzyciela zmierzające do odzyskania długu legalizuje wkroczenie w sferę dóbr osobistych dłużnika. Działanie nadmierne, nakierowane na zastraszenie dłużnika i wywierające silną presję psychiczną, z emocjonalną przemocą nie może być akceptowane. Wrocławski Sąd Apelacyjny zaznaczył, iż przedstawione wyżej dobra osobiste należą do praw podmiotowych bezwzględnych, zatem na wszystkich – także firmach windykacyjnych – spoczywa obowiązek nieingerowania w sferę spraw wchodzących w ich zakres, z wyjątkiem sytuacji prawnie uzasadnionych.

Warto również zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2015 roku (I ACa 689/15), w którym Sąd Apelacyjny potwierdził, że niezgodne z prawem metody windykacji, takie jak nękanie telefoniczne, mogą stanowić naruszenie dóbr osobistych. Sąd uznał, że takie działania narażały dłużnika na utratę równowagi psychicznej, naruszając jego spokój osobisty i zdrowie. Sąd Apelacyjny, powołując się na zasady współżycia społecznego, uznał za niewłaściwe działania, które naruszają godność i spokój osobisty dłużnika.

Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 2018 r. (I ACa 437/18), rozpoznając sprawę dotyczącą firmy windykacyjnej, która prowadziła agresywne działania wobec dłużnika, włącznie z nękaniem telefonicznym i ciągłymi wizytami w domu dłużnika. Sąd Apelacyjny uznał, że takie działania stanowią naruszenie nietykalności mieszkania dłużnika i jego spokoju osobistego. Sąd przyznał odszkodowanie dla dłużnika, uznając, że firma windykacyjna przekroczyła granice prawne w swoich działaniach.

Niedopuszczalne metody windykacji

W oparciu o powyższe należy uznać, że istnieją wyraźne granice, których wierzycielowi (firmie windykacyjnej) przekroczyć nie wolno. Jak pokazują powyższe orzeczenia, uporczywa windykacja może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych oraz przyznania dłużnikowi odszkodowania z tego tytułu. Wysokość odszkodowania zależy od skali naruszenia i jego skutków dla dłużnika. Może obejmować zarówno straty materialne, jak i niematerialne, takie jak zdrowie psychiczne czy spokój ducha. Przytoczone orzecznictwo niewątpliwie pokazuje, że sądy często przyznają rację dłużnikom, wobec których firmy windykacyjne stosują niedopuszczalne metody windykacji.

Niemniej jednak, ważne jest, aby dłużnicy byli świadomi swoich praw i wiedzieli, jak się bronić. Jeśli firma windykacyjna stosuje wobec Ciebie uporczywe działania windykacyjne, naruszając tym samym Twoje dobra osobiste, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią Antywindykacyjną, specjalizującą się m.in. w ochronie dłużników przed nieuczciwymi działaniami wierzycieli.