/ Istotny pogląd Rzecznika Finansowego dotyczący WIBOR-u może okazać się pomocny dla kredytobiorców złotowych w sporach z bankami

Rzecznik Finansowy w dniu 27 marca 2024 r. opublikował istotny pogląd dotyczący klauzuli zmiennego oprocentowania WIBOR w umowach kredytowych, dla których walutą jest polski złoty. Omawiany pogląd został przygotowany na wniosek kredytobiorców pozywających bank w ich indywidualnej sprawie. W ocenie Rzecznika Finansowego, zawarte w umowie klauzule oprocentowania odnoszące się do WIBOR-u, mogą być oceniane pod kątem spełniania przesłanek uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne. Choć pogląd ten nie jest w żaden sposób wiążący dla sądu, może okazać się pomocny dla kredytobiorców złotowych w sporach z bankami.

Obowiązek informacyjny banku jako instytucji zaufania publicznego

Rzecznik Finansowy w pierwszej kolejności zwrócił uwagę, że aby dokonać prawidłowej oceny sytuacji, koniecznym jest zbadanie procesu prowadzącego do zawarcia umowy kredytu, w tym obowiązujących w banku procedur oraz stosowanie się przez bank do obowiązujących kodeksów etycznych (dobrych praktyk) i rekomendacji organu nadzoru. Bank – jako instytucja zaufania publicznego – zobowiązany jest bowiem do przestrzegania określonych, wysokich standardów, zgodnie z prawem i dobrymi obyczajami.

Obowiązek informacyjny ciążący na instytucji finansowej sprawia, że pomimo okoliczności oparcia kredytu o zmienną stopę procentową, niezbędnym jest określenie przez bank precyzyjnych zasad jej zmiany, tak, aby kredytobiorca mógł przewidzieć, jakie konsekwencje ta zmiana będzie miała dla jego sytuacji i obowiązków względem kredytodawcy. Wobec wprowadzenia do umowy klauzuli zmiennego oprocentowania nie można pozostawić tej kwestii do dowolnego ustalenia przez bank. Kredytobiorca musi mieć wskazane, według jakich zasad i jakie okoliczności spowodują zmianę stawek oprocentowania.

Zdaniem Rzecznika Finansowego warunki zmiany oprocentowania:

• muszą być określone w sposób zapewniający konsumentom rzetelną, prawdziwą i pełną informację;
• muszą wskazywać na konkretne okoliczności, od których zmiana ta jest uzależniona;
• muszą przewidywać kryteria obiektywne i zewnętrzne w stosunku do banku;
• nie mogą mieć charakteru blankietowego.

Rzecznik Finansowy podkreślił tym samym wagę jasnego i precyzyjnego informowania kredytobiorców o zmianach stóp procentowych i ich wpływie na koszty kredytu, co często jest niestety bagatelizowane przez banki, które nie udzielają kredytobiorcom wystarczających informacji lub robią to w sposób zbyt skomplikowany, posługując się sformułowaniami niezrozumiałymi dla przeciętnego odbiorcy.

Postanowienie umowne musi spełniać wymóg przejrzystości

W zaprezentowanym poglądzie Rzecznik przywołał stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, zgodnie z którym stwierdzenie, że dane postanowienie umowy spełnia wymóg przejrzystości wynikający z przepisów dyrektywy 93/13, wymaga przeprowadzenia badania przez właściwy sąd, a nie powinno być uznawane niejako „automatycznie” za spełniające ten wymóg.

Rzecznik zwrócił również uwagę na fakt, iż z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że nawet jeśli sąd krajowy uzna, iż wymóg sformułowania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, czyli wymóg przejrzystości został spełniony, to sporny warunek umowny powinien w każdym przypadku zostać poddany ocenie pod kątem ewentualnego nieuczciwego charakteru, z uwzględnieniem potencjalnego istnienia znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

W oparciu o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Rzecznik wskazał okoliczności, które powinny być badane przez sąd w odpowiedzi na pytanie, czy bank – formułując postanowienia umowne – spełnił warunek przejrzystości. Otóż:

• czy bank przekazał kredytobiorcy wystarczające informacje co do treści warunków umownych i skutków zawarcia umowy kredytu, tak, aby mógł on ocenić zakres swoich zobowiązań finansowych względem banku,
• czy bank przekazał kredytobiorcy wszystkie informacje, do których przedstawienia zobowiązują go przepisy prawa krajowego i unijnego,
• czy bank zachęcał bądź nakłaniał w jakikolwiek sposób konsumenta, aby ten wyraził zgodę na  warunki umowne.

Rzecznik podkreślił przy tym, iż samo przedłożenie kredytobiorcy do podpisu pliku dokumentów, obejmującego m.in. oświadczenie o ryzyku zmiany stopy procentowej, nie jest jednoznaczne ze spełnieniem obowiązków informacyjnych kredytodawcy i zaznaczył, że treść dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie w zakresie możliwości uznania za nieważną całej umowy zawartej pomiędzy bankiem a kredytobiorcom, jeżeli umowa kredytu zawiera jeden lub więcej nieuczciwych warunków kształtujących główny przedmiot umowy łączącej strony, a takie rozwiązanie zapewnia lepszą ochronę konsumenta oraz o uznanie umowy za nieważną wnosi sam konsument.

Ocena postanowień umownych odnoszących się do WIBOR-u

W podsumowaniu zaprezentowanego stanowiska, Rzecznik Finansowy wskazał, że zawarte w umowie klauzule oprocentowania odnoszące się do stawki referencyjnej WIBOR mogą być oceniane pod kątem spełnienia przesłanek uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ Kodeksu cywilnego. Ocena ta będzie jednak uzależniona od konkretnych okoliczności prawnych i faktycznych danej sprawy, która każdorazowo będzie podlegać ocenie sądu. W przypadku uznania przez sąd, że dane klauzule spełniają przesłanki do uznania ich za abuzywne, nie będą one wiązać konsumenta od chwili zawarcia umowy. Abuzywność postanowień umownych może z kolei skutkować związaniem konsumenta i przedsiębiorcy umową w pozostałej części, jeżeli jest to obiektywnie możliwe po usunięciu z niej postanowień uznanych za abuzywne (wówczas oprocentowanie składające się z WIBOR-u i marży banku zmieniło by się na oprocentowanie w wysokości samej marży) bądź upadkiem całej umowy, jeśli takie rozwiązanie zapewnia lepszą ochronę konsumenta, a o uznanie umowy za nieważną wnosi sam konsument. Pomimo, iż pogląd Rzecznika Finansowego nie jest wiążący dla sądu, może stanowić istotne wsparcie dla kredytobiorców, tzw. „złotówkowiczów” w ich sporach sądowych z bankami. Warto pamiętać, że kredytobiorcy posiadający kredyty indeksowane bądź denominowane w walucie franka szwajcarskiego swego czasu również występowali do Rzecznika o przedstawienie poglądu w ich sprawach.