/ Bank nie może skutecznie powołać się na zarzut zatrzymania w sprawie frankowej, kredytobiorca już tak – postanowienie TSUE z 8 maja 2024 r. w sprawie C-424/22

Dnia 8 maja 2024 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał kolejne korzystne dla kredytobiorców posiadających kredyty we frankach szwajcarskich orzeczenie, w którym wykluczył możliwość powoływania się przez banki na zarzut zatrzymania w sprawach frankowych, jeśli doprowadziłoby to do odebrania konsumentowi możliwości uzyskania zasądzonych świadczeń. Rozstrzygnięcie w sprawie C-424/22 z dnia 8 maja 2024 dotyczyło sporu z bankiem Santander i niewątpliwie wzmacnia pozycję kredytobiorców w sporach z bankami, eliminując ryzyko wykorzystywania przez banki zarzutu zatrzymania w celu uniknięcia rozliczeń z kredytobiorcami. Dzięki zapadłemu orzeczeniu kredytobiorcy nie muszą się już obawiać utraty prawa do odsetek za opóźnienie z uwagi na zarzut zatrzymania ze strony banku.

Pytanie prejudycjalne Sądu Okręgowego w Krakowie

Na początku 2022 r. Sąd Okręgowy w Krakowie, rozpoznający sprawę z powództwa kredytobiorców przeciwko bankowi Santander, skierował pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Pytanie dotyczyło interpretacji przepisów Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a konkretnie zastosowania prawa zatrzymania w kontekście umów kredytowych, w których występowały klauzule uznane za nieuczciwe.

Więcej o samym zarzucie zatrzymania podnoszonym przez banki w sporach z Frankowiczami pisaliśmy tutaj (Prawomocny wyrok unieważniający umowę kredytu frankowego – jakie dalsze kroki powinien podjąć kredytobiorca w sporze z bankiem, aby odzyskać wpłacone środki). Pozwalał on bankom tymczasowo wstrzymać wypłatę należnych kredytobiorcy świadczeń, dopóki ten w pierwszej kolejności nie zwróci lub nie zaoferuje bankowi zwrot kapitału wypłaconego w wykonaniu umowy kredytu.

Krakowski sąd zwrócił się do Trybunału o wyjaśnienie, czy praktyka zatrzymania, polegająca na tym, że bank może wstrzymać wykonanie swojego obowiązku zwrotu nadpłaconych środków, dopóki kredytobiorca nie zwróci całości kapitału, jest zgodna z europejskim prawem konsumenckim.

Powoływanie się przez bank na prawo zatrzymania niedopuszczalne w świetle unijnych przepisów

Orzeczeniem z dnia 8 maja 2024 r. TSUE jednoznacznie potwierdził, że zarzut zatrzymania jest sprzeczny z Dyrektywą 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. stwierdzając, iż:

„Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy”.

Omawiane postanowienie TSUE jest spójne z dotychczasową linią orzeczniczą Trybunału. Kwestia zarzutu zatrzymania była już bowiem przedmiotem analizy TSUE w wyroku z dnia 14 grudnia 2023 r. w sprawie C-28/22, w którym Trybunał orzekł, że w sytuacji, gdy umowa kredytu przestaje być wiążąca po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, bank nie może korzystać z prawa zatrzymania w sposób, który pozbawiałby konsumenta prawa do odsetek za opóźnienie za okres od otrzymania przez bank wezwania do zwrotu świadczeń oraz uzależniać ich zwrotu od przedstawienia przez konsumenta oferty zwrotu kapitału, który otrzymał od banku. Omawiane postanowienie z maja 2024 r. dodatkowo wzmacnia zaprezentowane stanowisko.

Mając na uwadze praktykę sądów krajowych po wydaniu grudniowego orzeczenia TSUE dotyczącego zarzutu zatrzymania, kolejne orzeczenie TSUE w tej kwestii niewątpliwie było kredytobiorcom potrzebne. Na skutek wyroku z dnia 14 grudnia 2023 r. w sprawie C-28/22 sądy krajowe ograniczyły się bowiem wyłącznie do wyeliminowania praktyki pozbawiania konsumentów odsetek od kwot objętych zarzutem zatrzymania zgłoszonym przez bank, jednak sam zarzut zatrzymania nadal był często uwzględniany, co powodowało problemy przy rozliczeniach konsumentów z bankami. Po uzyskaniu prawomocnego wyroku, który uwzględniał zarzut zatrzymania, kredytobiorcy niejednokrotnie musieli zawierać niekorzystne porozumienia kompensacyjne, proponowane im przez banki. Postanowienie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 8 maja 2024 r. powinno przyczynić się do zaprzestania tego rodzaju praktyk.

Kredytobiorca może korzystać z zarzutu zatrzymania

Decyzja Trybunału w sprawie C-424/22 pozbawia banki możliwości skutecznego powoływania się na zarzut zatrzymania w sprawach frankowych, w żaden sposób nie ograniczając jednak tego uprawnienia kredytobiorcom. Każdy konsument, który został pozwany przez bank o zwrot kapitału kredytu, może powołać się na prawo zatrzymania, w sytuacji gdy bank – pozywając o zwrot kapitału – jednocześnie nie rozliczył wpłat dokonanych przez konsumenta. W wielu przypadkach suma wpłat dokonanych przez kredytobiorców przewyższa kapitał wypłacony przez bank.

Uwzględnienie przez sąd zarzutu zatrzymania podniesionego przez kredytobiorcę może skutkować pozbawieniem banku prawa do odsetek naliczanych od kwoty kapitału kredytu, których to odsetek banki najczęściej żądają od daty doręczenia kredytobiorcy pozwu o zwrot kapitału do daty zapłaty. Mając na uwadze, że kwoty kredytów indeksowanych bądź denominowanych do franka szwajcarskiego zazwyczaj opiewały na kilkadziesiąt a nawet kilkaset tysięcy złotych, pozbawienie banku możliwości żądania odsetek od tak znaczących sum stanowi wymierną korzyść dla konsumentów. Na skutek uwzględnienia zarzutu zatrzymania podniesionego przez kredytobiorcę bank pozbawiony zostaje również możliwości windykacji kapitału, dopóki nie zaoferuje świadczenia wzajemnego.

Orzeczenie TSUE z dnia 8 maja 2024 r. powoduje, że banki będą musiały rozliczyć się z kredytobiorcami bezpośrednio po zapadnięciu prawomocnego wyroku, co umożliwi konsumentom odzyskanie świadczenia spełnionego w oparciu o nieważną umowę kredytu bez konieczności zawierania niekorzystnych dla nich porozumień kompensacyjnych. Ewentualny brak współpracy ze strony banku umożliwi natomiast kredytobiorcom skierowanie sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Ponadto omawiane orzeczenie powinno przyspieszyć procesy sądowe i zapewnić skuteczniejsze dochodzenie roszczeń przez konsumentów.