/ Konsument ma prawo zbyć wierzytelność z tytułu sankcji kredytu darmowego – wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 9 października 2025 r. w sprawie C-80/24

W dniu 9 października 2025 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie C-80/24, który potwierdza możliwość zbycia przez konsumenta wierzytelności wynikającej z sankcji kredytu darmowego (SKD) na rzecz podmiotów trzecich, w tym przedsiębiorstw, przy jednoczesnym podkreśleniu konieczności zachowania mechanizmów kontroli nieuczciwych warunków umownych.

Tło sprawy C-80/24

Sprawa, która stała się przedmiotem pytań prejudycjalnych skierowanych do TSUE przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia, dotyczyła kredytu konsumenckiego udzielonego przez PKO Bank Polski S.A. Konsument, stwierdziwszy braki informacyjne w umowie, zbył swoją wierzytelność z tytułu SKD na rzecz podmiotu trzeciego – spółki Zwrotybankowe.pl – na podstawie umowy cesji. Podmiot ten, działając w ramach modelu “50/50” (czyli konsument miałby otrzymać połowę kwoty, którą udałoby się cesjonariuszowi odzyskać od banku), wniósł pozew przeciwko bankowi o zapłatę ponad 4 500 zł. Bank nie kwestionował zasadności roszczenia co do meritum, lecz podważał ważność umowy cesji, wskazując, że w jego ocenie konsument nie może zbywać na rzecz przedsiębiorcy swoich wierzytelności z tytułu SKD, względnie, że takie umowy zawierają postanowienia abuzywne, prowadzące w rezultacie do ich nieważności.

Polski sąd zawiesił postępowanie i skierował do TSUE dwa pytania prejudycjalne:

1. Czy konsument może zbyć uprawnienia wynikające z ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim implementującej dyrektywę 2008/48/WE na rzecz podmiotu trzeciego, który nie ma statusu konsumenta?
2. Czy sąd krajowy jest zobowiązany do badania z urzędu, czy w umowie cesji wierzytelności zawartej pomiędzy konsumentem a spółką znajdują się nieuczciwe postanowienia?

Pytania te wpisują się w szerszy kontekst rosnącej roli cesji wierzytelności w sporach konsumenckich, gdzie podmioty specjalistyczne przejmują roszczenia w zamian za wynagrodzenie, co ułatwia konsumentom dochodzenie praw, lecz budzi obawy o nadużycia proceduralne.

Co dokładnie orzekł TSUE?

Trybunał uznał, że z punktu widzenia prawa unijnego nie stoi nic na przeszkodzie, by konsument zbył swoją wierzytelność wynikającą z sankcji kredytu darmowego na rzecz osoby trzeciej niebędącej konsumentem, podkreślając jednocześnie, że swoboda zbywalności roszczeń jest zasadą prawa prywatnego, a jej ograniczenie mogłoby zniechęcać konsumentów do korzystania z ochrony przewidzianej w dyrektywie. Cesja ułatwia dostęp do wymiaru sprawiedliwości, minimalizując koszty i bariery proceduralne, co jest zgodne z celem dyrektywy – wzmocnieniem pozycji konsumenta.

Kolejno TSUE stwierdził, że sąd krajowy nie jest zobowiązany do badania z urzędu postanowień umowy cesji, gdy ta nie jest przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, toczącym się z udziałem przedsiębiorców (tj. gdy głównym przedmiotem sporu jest wyłącznie wierzytelność wobec kredytodawcy, a nie sama ważność cesji). Obowiązek taki powstaje jedynie na zarzut strony lub w przypadkach, gdy konsument jest stroną postępowania.

Równocześnie Trybunał zaznaczył, że w przypadku, gdy w postępowaniu dojdzie do weryfikacji ważności umowy cesji wierzytelności, sąd krajowy winien ocenić, w jaki sposób unieważnienie tej umowy mogłoby narazić na szkodę konsumenta poprzez takie rozstrzygnięcie. Szczególnie istotne jest to, że Trybunał uznał przy tym jednocześnie, iż w sytuacji stwierdzenia przez sąd nieważności umowy cesji, istnieje faktyczne zagrożenie szkodą dla konsumenta wynikającą z takiego orzeczenia. Zgodnie z motywem 44 ww. wyroku, podważenie umowy cesji przez sąd mogłoby podważyć efektywną ochronę konsumenta, prowadząc do utraty przez niego części wierzytelności, którą planował zyskać dzięki cesji, bez możliwości zabrania głosu w tej sprawie – albowiem nie jest on i nie był uczestnikiem głównego postępowania. W efekcie konsument mógłby zostać zmuszony do zrzeczenia się części roszczenia lub samodzielnego ponoszenia wydatków i niepewności związanej z batalią sądową.

Znaczenie wyroku dla konsumenta, nabywcy wierzytelności i banku

Wyrok w sprawie C-80/24 ma daleko idące konsekwencje dla rynku finansowego. Dla konsumentów oznacza on potwierdzenie możliwości zbycia roszczenia wynikającego z sankcji kredytu darmowego na rzecz profesjonalnych podmiotów, co umożliwia szybkie uzyskanie wynagrodzenia (zazwyczaj 10–50% wartości wierzytelności), bez konieczności osobistego prowadzenia sporu. Jednocześnie rekomenduje się konsumentom wnikliwą analizę umów cesji przed zawarciem takiej transakcji, szczególnie pod kątem wynagrodzenia.

Dla kredytodawców, w tym banków, orzeczenie ogranicza strategie proceduralne oparte na automatycznym podważaniu cesji, kierując uwagę na merytoryczną ocenę umów kredytowych.

Dla przedsiębiorstw specjalizujących się w obrocie wierzytelnościami wyrok potwierdza legalność modelu biznesowego, lecz nakłada obowiązek transparentności – nieuczciwe klauzule mogą prowadzić do unieważnienia umów na podstawie krajowego prawa, co w praktyce oznacza konieczność starannego przygotowania dokumentacji, przejrzystego ustalenia wynagrodzenia dla konsumenta i zabezpieczenia się na wypadek zarzutów co do nieważności umowy cesji.

Wnioski

Wyrok TSUE w sprawie C-80/24 potwierdza prawną dopuszczalność zbycia wierzytelności wynikających ze sankcji kredytu darmowego, wzmacniając mechanizmy ochrony konsumentów przy zachowaniu swobody obrotu wierzytelnościami. W sprawach sądowych pomiędzy profesjonalnymi podmiotami skupującymi wierzytelności a bankami sądy nie muszą z urzędu badać umów cesji, co nie oznacza, że nie będą tego robić np. wskutek podniesienia odpowiednich zarzutów przez banki.

Do rozstrzygnięcia przez TSUE czeka jeszcze kilkanaście pytań prejudycjalnych zadanych przez różne polskie sądy w kilku sprawach dotyczących SKD. Sprawy sądowe związane z sankcją kredytu darmowego mogą wkrótce stać się kolejnym problemem dla banków, następującym bezpośrednio po sporach z frankowiczami. Na horyzoncie majaczy też widmo kwestionowania postanowień dotyczących WIBOR-u – pod koniec 2025 r. bądź na początku 2026 r. oczekiwane jest orzeczenie TSUE w sprawie C-471/24, które – jeśli okaże się korzystne dla kredytobiorców – może uruchomić falę masowych roszczeń ze strony posiadaczy kredytów w PLN. Co więcej, korzystny dla konsumentów wyrok TSUE dotyczący obrotu wierzytelnościami z SKD niewątpliwie zmotywuje zarówno przedsiębiorstwa zajmujące się ich skupem, jak i samych konsumentów, do bardziej aktywnego dochodzenia swoich roszczeń.

Nasza Kancelaria Antywindykacyjna oferuje kompleksową pomoc frankowiczom, obejmującą analizę umów kredytowych, reprezentację w sądzie oraz negocjacje z bankami.