/ Podważenie prawomocnego nakazu zapłaty w sprawie kredytu we frankach szwajcarskich szansą dla kredytobiorców

Liczba wygranych przez kredytobiorców spraw dotyczących unieważnienia umów kredytowych indeksowanych bądź denominowanych do franka szwajcarskiego stale rośnie. Wydawanie przez sądy w zdecydowanej większości orzeczeń korzystnych dla tzw. Frankowiczów zachęca kredytobiorców, którzy nadal wahają się w kwestii podjęcia działań prawnych, do występowania na drogę sądową przeciwko bankom. W niniejszym artykule chcielibyśmy jednak przybliżyć sytuacje Frankowiczów, którzy na skutek pozwu wniesionego przez bank i braku zaskarżenia wydanego przez sąd nakazu zapłaty, zostali zobowiązani do spłaty zadłużenia wynikającego z wadliwej umowy kredytu. Okazuje się, że dla takich kredytobiorców również jest nadzieja na ponowne zbadanie sprawy przez sąd, a w konsekwencji także na uznanie umowy kredytu za nieważną. W sprawach zainicjowanych przeciwko kredytobiorcom, w których doszło do wydania niezaskarżonego nakazu zapłaty interweniują Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich, sukcesywnie wnosząc kolejne skargi nadzwyczajne do Sądu Najwyższego.

Spis treści:

1. Wyroki wydawane bez zbadania umów kredytowych
2. Skarga nadzwyczajna
3. Sąd Najwyższy potwierdza korzystną dla Frankowiczów linię orzeczniczą

Wyroki wydawane bez zbadania umów kredytowych

W większości spraw, w których do Sądu Najwyższego kierowane są skargi nadzwyczajne, stan faktyczny kształtował się podobnie. Kredytobiorcy, na skutek wzrostu kursu CHF, popadali w kłopoty finansowe, nie będąc w stanie dalej spłacać stale rosnących rat kredytu we frankach szwajcarskich. Na skutek braku terminowej spłaty, bank wypowiadał umowę, aby następnie wystąpić przeciwko kredytobiorcom z powództwem o zapłatę, żądając wydania przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Nakaz zapłaty ulegał uprawomocnieniu z uwagi na brak zaskarżenia go w wymaganym terminie. Następnie bank wszczynał egzekucję komorniczą, egzekwując dług.

W praktyce sądy wydawały wówczas nakazy zapłaty nie badając umów kredytowych we frankach szwajcarskich, którymi w większości przypadków nawet nie dysponowały, nie analizując zawartych w nich niedozwolonych postanowień umownych, mając na uwadze konieczność zapewnienia konsumentowi należytej ochrony. Wydając nakaz zapłaty sąd nie oceniał więc ważności oraz skuteczności postanowień umowy kredytu, tymczasem wynikający z art. 76 Konstytucji RP obowiązek zapewnienia właściwej ochrony konsumentom spoczywa na każdym organie i instytucji, której właściwość obejmuje kwestie dotyczące konsumentów, w tym również na sądach.

Istotne znaczenie na gruncie omawianych spraw ma również fakt, że oprócz regulacji konstytucyjnych, konsument chroniony jest także na gruncie prawa Unii Europejskiej, w szczególności na podstawie Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Zgodnie ze wspomnianą dyrektywą, sąd – zanim wyda nakaz zapłaty – ma obowiązek zbadać umowę kredytową we frankach pod kątem występowania w niej klauzul abuzywnych, zwłaszcza w sytuacji, gdy umowa ta została przez bank załączona do pozwu. Posiadając takie informacje sąd z łatwością może wówczas ustalić, że sprawa dotyczy umowy konsumenckiej, co obliguje go do skierowania sprawy do postępowania zwykłego w celu zbadania, czy postanowienia umowy kredytu nie są niedozwolone. Taka kontrola w omawianych sprawach nie została jednak przeprowadzona w toku postępowania, co skutkowało wydawaniem nakazów zapłaty przeciwko konsumentom, bez zachowania standardów związanych z zapewnieniem im należytej ochrony.

Warto zaznaczyć, że w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, brak wniesienia przez kredytobiorców zarzutów czy sprzeciwu od nakazu zapłaty w ustawowym terminie nie może działać na niekorzyść konsumentów. Trybunał, rozpoznając sprawy o sygn. akt C-176/17 oraz C-632/18, stwierdził bowiem, że polskie przepisy o postępowaniu nakazowym są niezgodne z unijną dyrektywą 93/13 chroniącą konsumentów przed nieuczciwymi warunkami w umowach oraz z art. 47 Karty Praw Podstawowych UE. Na gruncie wspomnianych spraw Trybunał stanął na stanowisku, iż polskie ustawodawstwo regulujące postępowanie nakazowe przewiduje ograniczenia, które mogą znacznie utrudnić konsumentowi skorzystanie z uprawnienia do zaskarżenia nakazu zapłaty, takie jak zbyt krótki termin na zaskarżenie nakazu oraz konieczność poniesienia przez konsumenta 3/4 opłaty sądowej w razie wniesienia zarzutów, podczas gdy przedsiębiorca musi ponieść tylko 1/4 tej opłaty.

Skarga nadzwyczajna

Uchybienia, których dopuściły się sądy wydając nakaz zapłaty bez zbadania postanowień umowy kredytu we frankach szwajcarskich zawartej z konsumentem, są dostrzegane zarówno przez Prokuratora Generalnego jak również przez Rzecznika Praw Obywatelskich, którzy interweniują w imieniu kredytobiorców, wnosząc kolejne skargi nadzwyczajne od prawomocnych orzeczeń.

W składanych skargach RPO oraz Prokurator Generalny wskazują na poważne nieprawidłowości postępowania sądowego i zwracają uwagę, że sądy nie mogły wydać nakazu zapłaty nie badając wcześniej z urzędu samej umowy kredytu we frankach szwajcarskich . Taki obowiązek wynikał dla nich ze standardów przyjętych w Unii Europejskiej. Odmienne postępowanie prowadzi do zachwiania równowagi w sferze ochrony prawnej konsumentów i wspiera działania banków, nakierowane na wykorzystanie słabszej pozycji konsumentów, którzy nie są w stanie się skutecznie bronić. Sądy wydawały bowiem nakazy zapłaty nie zbadawszy w ogóle ważności umowy, do czego były zobowiązane z mocy prawa, co prowadziło do wydawania orzeczeń w oparciu o oczywiście nieważną umowę kredytu, z uwagi na zawarte w niej postanowienia sprzeczne z ustawą.

W ocenie RPO oraz Prokuratora Generalnego akceptacja praktyki orzeczniczej, polegającej na wydawaniu nakazu zapłaty przeciwko konsumentowi na podstawie samej tylko treści wyciągu z ksiąg bankowych przedstawionego przez przedsiębiorcę, bez kontroli treści umowy, na podstawie której doszło do jego wystawienia, może prowadzić do powstania mechanizmu obejścia Dyrektywy 93/13 i zagrozić zbiorowym interesom konsumentów.

Podkreślenia wymaga, iż pierwszeństwo ma w tego rodzaju sprawach zasada ochrony praw konsumenta na podstawie dyrektywy 93/13, która jest ważniejsza niż zasada powagi rzeczy osądzonej, powiązana z respektowaniem prawomocnych wyroków, co winno skutkować uchyleniem wadliwie wydanych orzeczeń w całości i zwrotem spraw właściwym sądom do ponownego, tym razem skrupulatnego rozpoznania.

Sąd Najwyższy potwierdza korzystną dla Frankowiczów linię orzeczniczą

Większość skarg nadzwyczajnych, które wpłynęły do Sądu Najwyższego w sprawach Frankowiczów, którzy nie zaskarżyli wadliwie wydanego nakazu zapłaty, jest uwzględniana a zaprezentowana w nich argumentacja znajduje uznanie Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy w zdecydowanej większości przychyla się do stanowiska RPO oraz Prokuratora Generalnego, uchylając zaskarżone nakazy zapłaty i przekazując sprawy do ponownego rozpoznania.

Uzasadniając uchylenie wadliwego orzeczenia oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sąd Najwyższy zaznacza, że przyczyną takiego działania Sądu Najwyższego nie jest jednoznaczne stwierdzenie abuzywności postanowień niedozwolonych wskazanych przez Prokuratora Generalnego czy RPO, ale brak ich zbadania w toku postępowania sądowego. W ocenie Sądu Najwyższego taki obowiązek ciąży na sądzie, jeżeli sprawa dotyczy roszczeń wynikających z umowy zawartej z konsumentem. Jeżeli więc istnieją wątpliwości co do ważności umowy stanowiącej podstawę dochodzonego roszczenia, sąd nie może wydać nakazu zapłaty, nie badając samej umowy. Zaniechanie tego obowiązku przez sąd stanowi rażące naruszenie prawa i prowadzi do uwzględnienia skargi nadzwyczajnej. Kształtująca się linia orzecznicza Sądu Najwyższego jest więc niewątpliwie korzystna w sprawie pomocy Frankowiczom posiadających status konsumenta.

Jak się okazuje, nawet w przypadku prawomocnego nakazu zapłaty konsumentom przysługuje ochrona przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi, a sądy mają obowiązek badać, czy umowa kredytu we frankach szwajcarskich nie powinna zostać unieważniona.