/ Rozłożenie na raty świadczenia zasądzonego w orzeczeniu sądowym – kiedy jest możliwe?

Zaleganie ze spłatą rat pożyczki lub kredytu może skutkować wypowiedzeniem umowy przez firmę pożyczkową lub bank. Bezskuteczny upływ okresu wypowiedzenia, podczas którego nie spłacimy wymagalnych zaległości, w zdecydowanej większości przypadków skutkować będzie wniesieniem powództwa przez wierzyciela, który domagać się będzie zasądzenia na swoją rzecz niespłaconej kwoty zobowiązania. Niejednokrotnie wypowiedzenie umowy pożyczki czy kredytu skutkuje postawieniem w stan natychmiastowej wymagalności dużych kwot należności, rzędu nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. W sytuacji uwzględnienia powództwa przez sąd, dłużnik zostanie zobowiązany do niezwłocznej spłaty całego zasądzonego na rzecz wierzyciela świadczenia, co z uwagi na konieczność jednorazowej spłaty kwoty dużej wartości może okazać się niemożliwe dla dłużnika w związku z jego trudną sytuacją finansową, zdrowotną czy rodzinną. Dłużnik, którego sytuacja majątkowa nie pozwala na jednorazową spłatę zadłużenia, nie jest jednak pozbawiony możliwości jakiegokolwiek działania w tym zakresie, może bowiem spróbować skorzystać z instytucji przewidzianej w art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego i wnieść o rozłożenie przez sąd zasądzonego świadczenia na raty.

Spis treści (kliknij aby szybko przejść):

1. Instytucja rozłożenia na raty
2. Szczególnie uzasadniony wypadek
3. Zastosowanie na wniosek dłużnika lub z urzędu

Instytucja rozłożenia na raty

Przepis art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, że w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia – wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. Jest to rozwiązanie mające służyć interesowi dłużnika, który z powodów przez siebie niezawinionych nie jest w stanie jednorazowo spełnić zasądzonego świadczenia, natomiast realna oraz dogodna jest dla niego spłata ratalna. Celem tego przepisu pozostaje z jednej strony zapewnienie wierzycielowi skutecznego uzyskania należnego świadczenia, a z drugiej strony umożliwienie dłużnikowi zaspokojenia wierzyciela, przy czym uwzględnić należy interesy obu stron stosunku zobowiązaniowego.

Jedynym kryterium zastosowania omawianej instytucji przez sąd orzekający jest ustalenie istnienia w danej sprawie “wypadku szczególnie uzasadnionego”. Podstawą jej zastosowania jest uznanie sądu, że w konkretnej sprawie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności. Przyjmuje się, że okoliczności, które uzasadniają wyjątkowość danej sytuacji mogą wynikać z szeroko rozumianego stanu majątkowego, zdrowotnego czy rodzinnego pozwanego. Bogate w tym zakresie orzecznictwo dostarcza wielu przykładów, w których sąd orzekający uznał daną okoliczność za „wypadek szczególnie uzasadniony” bądź odmówił rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty z uwagi na brak w jego ocenie odpowiednich przesłanek uzasadniających skorzystanie z dobrodziejstwa art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego.

Szczególnie uzasadniony wypadek

Sąd Apelacyjny w Szczecinie, w wyroku z dnia 26 kwietnia 2019 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I ACa 535/18 wskazał, iż „okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie określonego wypadku jako szczególnie uzasadnionego mogą wynikać głównie ze stanu majątkowego stron, ich sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej oraz z doraźnych – stwierdzonych przez sąd – trudności ze spełnieniem świadczenia w terminie wynikającym z treści roszczenia. Chodzi zwłaszcza o wypadki, w których spełnienie zasądzonego świadczenia byłoby dla pozwanego niemożliwe do wykonania albo bardzo utrudnione lub narażałoby jego bądź jego bliskich na niepowetowane szkody. Trudności w spełnieniu świadczenia mogą być subiektywne, wynikające z indywidualnych cech i zachowań stron, a także obiektywne, spowodowane np. zjawiskami przyrodniczymi, sytuacją gospodarczą lub innymi czynnikami samoistnymi, niezależnymi od stron. Należy jednak wykluczyć trudności spowodowane przez dłużnika i przez niego “zawinione”, szczególnie w celu odwleczenia spełnienia świadczenia.”

W nauce prawa przyjmuje się także, że szczególnie uzasadniony wypadek może wynikać również z potrzeby usprawnienia i urealnienia wykonalności orzeczenia oraz uniknięcia egzekucji, jej dolegliwości i kosztów, a przez to zwiększenia szansy wierzyciela na uzyskanie zaspokojenia (tak A. Ratajczak, Prawo sędziowskie przewidziane w art. 320 k.p.c. jako podstawa orzekania w postępowaniu cywilnym (w:) A. Doczekalska (red.), Z zagadnień współczesnego prawa polskiego, Warszawa 2011, s. 381; E. Gapska, Glosa do uchwały SN z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSP 2010, z. 4, poz. 44).

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 grudnia 2006 r., sygn. akt III CZP 126/06 zwrócił uwagę, iż „w piśmiennictwie wyrażono pogląd uznający wymienioną przesłankę za spełnioną wtedy, gdy w chwili wyrokowania są podstawy do przyjęcia, że ze względu na sytuację majątkową dłużnika wyrok zasądzający całe świadczenie stanowiłby tytuł egzekucyjny bez szans na realizację. Prowadzenie egzekucji w tym zakresie narażałoby tylko wierzyciela na nieefektywne wydatki egzekucyjne, a dłużnika i osoby pozostające na jego utrzymaniu na utratę podstaw egzystencji. Takie bezskuteczne czynności egzekucyjne byłyby zarazem szkodliwe społecznie i podważałyby sens prowadzenia procesu. Przy takim pojmowaniu szczególnie uzasadnionych wypadków uzasadniających zastosowanie art. 320 k.p.c. przepis ten służy nie tylko interesom dłużnika i wierzyciela, ale także interesom ogólnym.”

Należy pokreślić, że sąd, decydując o rozłożeniu zasądzonego w wyroku świadczenia na raty, jest zobowiązany do odpowiedniego wyważenia interesów obu stron, a więc uwzględnienia nie tylko sytuacji dłużnika, ale również interesów wierzyciela. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 3 czerwca 2020 r., sygn. akt I ACa 845/19 „ocena dotycząca zastosowania art. 320 KPC nie może być więc oderwana od realnych możliwości wypełnienia zobowiązania przez dłużnika w zmodyfikowanym zakresie, a tym samym od potrzeby ochrony usprawiedliwionego interesu wierzyciela. Wierzyciel winien mieć pewność, że świadczenie, jakkolwiek odsunięte w czasie, zostanie spełnione w przewidzianym terminie.” Uwzględnienie jednocześnie słusznego interesu wierzyciela wymaga, aby na chwilę orzekania zostało przynajmniej uwiarygodnione w wysokim stopniu, że dłużnik (oceniając rzecz rozsądnie) będzie w stanie spełnić świadczenie w ratach, których liczbę, wysokość i terminy płatności ustali Sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie”.

Zastosowanie na wniosek dłużnika lub z urzędu

Zastosowanie przez sąd instytucji rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony. Zgłoszenie przez stronę właściwego wniosku obliguje sąd do jego rozpoznania, a w przypadku nieuwzględnienia – do jego oddalenia.

Wykazanie przesłanek zastosowania art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego ciąży na stronie, która chce skorzystać z możliwości rozłożenia świadczenia na raty. W związku z tym, to dłużnik zobowiązany jest wykazać, że będzie on realnie dysponować środkami, które mimo uprzednich trudności ze spłatą zadłużenia, umożliwią wykonanie zmodyfikowanego obowiązku w sposób odczuwalny ekonomicznie przez wierzyciela. Sąd z urzędu nie jest bowiem obowiązany do ustalenia sytuacji majątkowej i rodzinnej strony, to strona ma obowiązek powoływać fakty i przedstawiać odpowiednie dowody na poparcie swoich twierdzeń.

Przychylając się do rozłożenia zasądzonego świadczenie na raty, sąd powinien w wyroku dokładnie określić liczbę oraz wysokość poszczególnych rat a także czas ich zapłaty. Warto podkreślić, że wysokość poszczególnych rat nie musi być równa, także odstępy czasowe dzielące poszczególne raty nie muszą być identyczne.

O rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty lub wyznaczeniu terminu spełnienia świadczenia może orzec zarówno sąd I, jak i II instancji. Wobec powyższego, nawet jeśli w postępowaniu przed sądem I instancyjnym nie wnioskowaliśmy o rozłożenie świadczenia na raty, mamy taką możliwość w także w drugiej instancji.