/ Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych

Kilka uwag o tym jak skutecznie i bez opłat sądowych dochodzić swoich praw w sądzie

Zgodnie z art. 45 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej każdy ma prawo do obrony swoich praw i rozpatrzenia swojej sprawy przez sąd. Jednak koszty, jakie się z tym wiążą często znacznie utrudniają nam dochodzenie swoich praw. Jeżeli chcemy rozpocząć sprawę cywilną i skierować do sądu pozew czy wniosek to musimy liczyć się z poniesieniem stosownej opłaty sądowej. W toku postępowania także może pojawić się potrzeba przeprowadzenia czynności, które spowodują konieczność poniesienia dodatkowych kosztów jak np. wydanie opinii przez biegłego sądowego. Zwolnienie z kosztów sądowych może skutecznie pomóc osobom, które nie dysponują wystarczającymi środkami finansowymi, pozbyć się tego problemu. Dzięki instytucji zwolnienia od kosztów sądowych strona postępowania (zarówno może to być powód jak i pozwany) nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków. Obciążają one tymczasowo Skarb Państwa.

Kto może złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych?

Odpowiedzi na to pytanie należy poszukiwać w art. 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jak czytamy w ust. 1 wskazanego artykułu:

zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek.

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych może więc złożyć osoba:

– która nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub;

– którą poniesienie kosztów sądowych narazi na taki uszczerbek.

Poprzez koszty niezbędne do utrzymania siebie i rodziny należy rozumieć wydatki podstawowe, których poniesienie jest niezbędne do codziennego funkcjonowania takie jak np. opłaty za mieszkanie, żywność, media czy leki.

O zwolnienie z kosztów postępowania może więc ubiegać się osoba fizyczna, która znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Przy składaniu wniosku o zwolnienie z kosztów postępowania taka osoba musi wykazać, że nie jest w stanie ich ponieść.

Warto wiedzieć, że wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych możemy złożyć na każdym etapie sprawy, czyli także przykładowo w postępowaniu apelacyjnym. Co więcej, wniosek taki możemy złożyć nawet dwukrotnie, jeśli sąd za pierwszym razem nie przychylił się do naszego wniosku, ale trakcie postępowania nasza sytuacja finansowa uległa znacznemu pogorszeniu. W takiej sytuacji możemy spróbować ponownie wystąpić o zwolnienie z kosztów w związku ze zmianą naszej sytuacji finansowej.

W orzecznictwie sądów przyjmuje się, że zwolnienie od kosztów sądowych powinno być stosowane w sytuacjach wyjątkowych.

Zwolnienie od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych może mieć miejsce wyjątkowo, gdy uzasadnia to niekorzystna sytuacja materialna strony, która pomimo wszelkich starań, maksymalnej zaradności i zapobiegliwości, nie jest w stanie w krótkim czasie zaoszczędzić stosownej kwoty. Ubiegający się o taką pomoc powinien w każdym wypadku poczynić stosowne oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia kosztów utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Dopiero gdy poczynione w ten sposób oszczędności okażą się niewystarczające, może zwrócić się o pomoc do państwa (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1984 r., II CZ 104/84).

Forma wniosku

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych możemy złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie. Jeżeli wniosek zostanie złożony do protokołu, również oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania może zostać złożone do protokołu. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie takie sporządza się według ustalonego wzoru, który dostępny jest na stronie internetowej sądu oraz Ministerstwa Sprawiedliwości. Wnioskodawca musi podpisać składane oświadczenie osobiście, nawet wtedy, kiedy w sprawie reprezentowany jest przez profesjonalnego pełnomocnika. W sytuacji, gdy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych został złożony, ale nie załączono do niego ww. oświadczenia lub gdy oświadczenie to nie zawiera wszystkich wymaganych danych, sąd wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych pod rygorem zwrotu wniosku.

Wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych powinien zawierać także uzasadnienie. W uzasadnieniu możemy wyjaśnić rzeczy, które nie wynikają z oświadczenia majątkowego. Przykładowo mamy zgromadzoną pewną sumę oszczędności, więc teoretycznie stać nas na wniesienie pozwu czy poniesienie innych kosztów związanych z postępowaniem. Zgromadzone pieniądze są nam jednak potrzebne do pokrycia kosztów operacji, która jest niezbędna dla naszego zdrowia.

Do uzasadnienia możemy także dołączyć dowody takie jak np. zeznanie podatkowe za ostatni rok, historię rachunku bankowego czy zaświadczenie o wysokości zarobków od pracodawcy.

Wniosek należy złożyć do sądu, w którym sprawa ma być wytoczona lub w którym już się toczy. 

Częściowe lub całkowite zwolnienie z kosztów postępowania

Sąd może zwolnić osobę fizyczną od kosztów sądowych w całości lub w części. Ze zwolnieniem od kosztów sądowych w części będziemy mieli do czynienia w sytuacji, gdy strona jest w stanie ponieść tylko część tych kosztów. Wówczas zwolnienie może dotyczyć tylko niektórych opłat czy też ułamkowej lub procentowej części kosztów określonej kwoty. W praktyce częściowe zwolnienie od kosztów oznacza, że strona musi ponieść wydatki w wysokości nie objętej przyznanym zwolnieniem.

Przykładowo stronie przyznano zwolnienie do 1000 zł, koszty poniesione w procesie wynosiły 1700 zł, więc w praktyce strona musi zapłacić tylko 700 zł.

Rozstrzygnięcie sądu w przedmiocie wniosku o zwolnienie z kosztów

Sąd rozstrzyga w przedmiocie złożonego wniosku wydając postanowienie.

Sąd może w toku postępowania, nawet już po udzieleniu nam zwolnienia od kosztów sądowych, zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej.

Jeżeli sąd stwierdzi, że nie ma podstaw do zwolnienia od kosztów sądowych, wtedy wyda postanowienie, w którym odmówi nam zwolnienia. Ale jeszcze nic straconego, bowiem na takie postanowienie możemy złożyć zażalenie. Jeżeli odmowy udzielił nam referendarz sądowy, to na jego orzeczenie przysługuje skarga. Środek zaskarżenia musimy złożyć w terminie 7 dni od dnia doręczenia nam postanowienia.

Co więcej, sąd może cofnąć udzielone nam zwolnienie od kosztów sądowych. Ma takie uprawnienie jeżeli okaże się, że okoliczności, na podstawie których zdecydowano o zwolnieniu nie istniały lub przestały istnieć. Wtedy strona ma obowiązek uiścić wszystkie opłaty i zwrócić wydatki, z których była do tej pory zwolniona. Jeżeli we wniosku świadomie podaliśmy nieprawdziwe informacje, to sąd cofając zwolnienie od kosztów sądowych, ukarze nas grzywną w wysokości do 1000 zł.  Jeżeli ponownie złożymy wniosek, w którym świadomie podaliśmy nieprawdziwe okoliczności, będzie to skutkować nałożeniem na nas grzywny w wysokości do 2000 złotych.

Musimy pamiętać, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia nas z obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi. Oznacza to, że nawet jeśli będziemy zwolnieni z kosztów postępowania, a przegramy sprawę, będziemy musieli zwrócić koszty poniesione przez stronę przeciwną.