/ Klauzule abuzywne w umowach pożyczki

Stale poszerzający swoją ofertę polski rynek finansowy zachęca do zaciągania drobnych pożyczek oraz tzw. „chwilówek”. Często do zaciągnięcia zobowiązania względem firmy pożyczkowej wystarczy tylko dowód osobisty. W szybki i stosunkowo prosty sposób wniosek o udzielenie pożyczki możemy złożyć przez Internet. Cała procedura trwa nie dłużej niż 20 minut, a pieniądze na koncie najczęściej pojawiają się jeszcze tego samego dnia. Tak łatwy dostęp do środków oferowanych przez różne instytucje finansowe sprawia, że potencjalni pożyczkobiorcy nie czytają z dostateczną uwagą zapisów nie tylko regulaminu udzielania pożyczek ale i samej umowy pożyczkowej. Po czasie okazuje się, że pożyczyliśmy 1500 zł a do spłaty mamy kwotę kilkukrotnie wyższą. Tajemniczo brzmiąca opłata operacyjna, prowizja za udzielenie pożyczki czy opłata administracyjna oraz szereg innych opłat prowizyjnych, zastrzeżonych w umowie pożyczki pod różnymi nazwami powodują, że chęć szybkiego uzyskania gotówki wpędza nas w ogromne problemy finansowe i prawne.

Niestety nadal niewiele osób jest świadomych faktu, że w polskim prawie istnieje grupa postanowień i zapisów, które nie mogą znaleźć się w umowie pożyczki czy kredytu. Chodzi o klauzule niedozwolone, czyli abuzywne, które bardzo często zostają zastrzeżone przez pożyczkodawców we wzorcach umów, a które powodują, że kwota do spłaty drastycznie wzrasta.

Klauzula abuzywna – co to jest?

Klauzule abuzywne, czyli inaczej klauzule niedozwolone, to postanowienia wzorców umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób niezgodny z powszechnie obowiązującym prawem. Naruszają one w sposób rażący wszelkie prawa konsumenta, a także zasadę równości stron stosunku prawnego. Katalog klauzul, które zostały uznane za abuzywne możemy znaleźć w Kodeksie cywilnym, a dokładniej w art. 385³. Nie zawiera on jednak wyczerpującego ich wyliczenia. Lista klauzul niedozwolonych jest wciąż katalogiem otwartym, do którego stale dodaje się nowe obostrzenia. Aktualną listę klauzul abuzywnych znaleźć można na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Aby dana klauzula została uznana za abuzywną jej treść nie mogła zostać indywidulanie uzgodniona z konsumentem, o co nie trudno, ponieważ większość instytucji pożyczkowych posługuje się w swojej działalności wcześniej przygotowanymi wzorcami umów, na których treść konsument nie ma żadnego wpływu.

O uznanie klauzuli za niedozwoloną każdy pożyczkobiorca – konsument może zwrócić się do sądu. To w jego interesie jest udowodnienie swojej racji i uniknięcie spłaty długu kilkukrotnie większego od pożyczonej kwoty. Zanim zdecydujemy się zawrzeć umowę z pożyczkodawcą warto więc dokładnie przeczytać umowę, a w razie jakichkolwiek wątpliwości jej treść skonsultować z prawnikiem. Należy w szczególności uważnie przeczytać postanowienia umowy zapisane „drobnym druczkiem”, ponieważ bardzo często to w nich pożyczkodawcy zawierają informacje o dodatkowych kosztach pożyczki.

Jakie przesłanki musi spełnić postanowienie umowne, aby można uznać je za klauzulę abuzywną?

Cechy, które musi wypełnić zapis umowny, aby sąd uznał je za postanowienie niedozwolone określa art. 385¹ Kodeksu Cywilnego. Wskazuje on cztery przesłanki:

• umowa musiała została zawarta z konsumentem w rozumieniu art. 22¹ Kodeksu Cywilnego – nie dotyczy to więc umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami;

• postanowienie umowy „nie zostało uzgodnione indywidualnie” – tak jak już wskazane zostało powyżej, konsument nie miał rzeczywistego wpływu na treść zapisu umownego, nie powstało ono w drodze negocjacji prowadzonych pomiędzy pożyczkodawcą a konsumentem;

• postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami uznaje się postanowienia godzące w równowagę kontraktową. Rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść. Obydwa te wymogi powinny być spełnione łącznie;

• postanowienie nie dotyczy „głównych świadczeń stron”. Tutaj warto wskazać na wyrok Sądu Najwyższy z dnia 10 lipca 2014 r. (I CSK 531/13),w którym Sąd Najwyższy wskazał, że „na gruncie umowy pożyczki świadczeniem głównym jest tylko i wyłącznie kwota pożyczki, przy czym z punktu widzenia pożyczkodawcy chodzi o udostępnienie określonej kwoty środków pieniężnych do korzystania, co dla pożyczkobiorcy równoznaczne jest z następczym obowiązkiem zwrotu po upływie ustalonego w umowie okresu czasu. Pozostałe świadczenia, w tym wynagrodzenie pożyczkodawcy to są świadczenia uboczne, do których jak najbardziej ma zastosowanie przepis art. 385¹ KC. Dzieje się tak dlatego, że opłata prowizyjna za udzielenie pożyczki z całą pewnością nie należy do istoty umowy pożyczki.”

Klauzule niedozwolone – przykłady

Sądy rozpatrują mnóstwo spraw dotyczących klauzul abuzywnych zawartych w umowach pożyczkowych, wniesionych nie tylko z powództwa pożyczkodawcy w związku z zaprzestaniem dokonywania spłat rat pożyczki przez pożyczkobiorcę, ale także z powództw pożyczkobiorców, którzy chcą dochodzić swoich praw zagwarantowanych im jako konsumentom i uniknąć spłaty zadłużenia powiększonego o kwotę opłat, które zostały im narzucone przez pożyczkodawców we wzorcu umowy i na których treść nie mieli oni wpływu, a które niejednokrotnie ustalone zostały w wysokości równej kwocie faktycznie udostępnionego kapitału.

W związku z powyższym orzecznictwo dostarcza licznych przykładów klauzul niedozwolonych, które pomimo tego, że w świetle prawa nie powinny znaleźć się w umowach, zawierane są przez pożyczkodawców, przede wszystkim w celu maksymalizacji zysków osiąganych z prowadzonej działalności polegającej na udzielaniu pożyczek. Poniżej prezentujemy przykłady jedynie z najnowszych orzeczeń sądowych.

W sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Kłodzku o sygn. akt I C 982/18 stan faktyczny przedstawiał się następująco: strony łączyła umowa pożyczki gotówkowej, na podstawie której pozwana – pożyczkobiorca uzyskała do dyspozycji kapitał w kwocie 6000 zł, zobowiązując się do zwrotu pożyczki i zapłaty kwoty 17.856 zł w 48 ratach miesięcznych. W skład całkowitej kwoty do zapłaty wchodził koszt ubezpieczenia w wysokości 9.516 zł, opłata przygotowawcza w kwocie 1.092 zł oraz wynagrodzenie umowne w wysokości 1.248 zł. W dniu podpisania umowy pozwana wystawiła i przekazała powodowi weksel in blanco, dla zabezpieczenia spłaty zobowiązań z tytułu pożyczki. Z powodu opóźnienia w spłacie kolejnych rat pożyczkodawca wypowiedział łączącą strony umowę. Sąd po wnikliwym przeanalizowaniu materiału dowodowego stwierdził, iż „należy przyjąć, że kwestionowane przez pozwaną postanowienia zawartej umowy nie zostały z nią uzgodnione indywidualnie. Konsument nie miał zatem wpływu na treść postanowienia umowy i nie było ono z nim uzgadniane. Przedmiotowe postanowienia nie dotyczą także głównych świadczeń stron, gdyż należą do nich tylko takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. W tej sytuacji należało przyjąć, że przedmiotowe postanowienie umowy, dotyczące wysokości kosztów ubezpieczenia ustalonej w kwocie 9.516 zł, przy kwocie pożyczki w wysokości 6.000 zł oraz okresie spłaty, rozłożonej na 48 miesięcy, kształtowało prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, zakładało ogromną dysproporcję świadczeń, rażąco naruszając interesy konsumenta i jako takie spełniają przesłanki abuzywności, a w konsekwencji są wyłączone z umowy ( art. 385 ³ KC) i nie wiążą pozwanej.”

Kolejnego przykładu dostarcza wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w Opatowie z dnia 1 października 2018 r. wydany w sprawie o sygn. akt I C 529/18. W ustalonym stanie faktycznym sprawy powód będący pożyczkodawcą zawarł z pozwanym umowę pożyczki, na podstawie której pożyczkobiorcy została wypłacona kwota 7 000,00 zł. W związku z udzieleniem pożyczki pożyczkodawca pobrał następujące opłaty: opłatę przygotowawczą w wysokości 129,00 zł, wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 5 771,00 zł oraz wynagrodzenie z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy usługi o nazwie Twój Pakiet w wysokości 1 100,00 zł. Wszystkie te opłaty zostały doliczone do kwoty pożyczki, rozłożone na raty i miały zostać spłacone wraz z pożyczką. Całkowity koszt pożyczki został określony na 9 236,00 zł. Sąd stanął na stanowisku, obszernie uargumentowanym z odwołaniem się także do prawa Unii Europejskiej, iż „w ocenie Sądu, postanowienie umowy, które ustala wysokość prowizji na kwotę 5 771,00 zł oraz opłaty za usługę Twój Pakiet na kwotę 1 100 zł, jest nieważne, albowiem zmierza do obejścia ustawy, a mianowicie przepisów o odsetkach maksymalnych tj. art. 359 § 2 ¹ k.c. wysokość należności z tytułu prowizji pozostaje w oczywistej kolizji ze świadczeniem ekwiwalentnym przysługującym pożyczkodawcy za udzielenie pożyczki, którego górną granicę określa wysokość maksymalnych odsetek od kapitału. Pożyczkodawca przez wprowadzenie do umowy postanowienia dotyczącego prowizji, przewidział dla siebie wynagrodzenie w takiej wysokości, której nie mógłby osiągnąć przez zastosowanie samej tylko instytucji umownych odsetek kapitałowych. Stwierdzić, zatem należy, że aczkolwiek pożyczkodawca może pobrać prowizję za udzielenie pożyczki, może dołączyć do pożyczki dodatkowe usługi i pobrać za nie opłaty, to jednak wysokość tych świadczeń musi pozostawać w racjonalnych proporcjach do kwoty udzielonej pożyczki. Wysokość wynagrodzenia prowizyjnego nie może być równa lub nieznacznie niższa od kwoty samej pożyczki.”

Powyższe przykłady pokazują, że sądy często opowiadają się po stronie konsumenta uznając, iż zastrzeżone w umowie, rażąco wygórowane opłaty dodatkowe, kształtują prawa i obowiązki pożyczkobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, tym samym nie są wiążące dla konsumenta. Warto jednak pamiętać, że analizę umowy pożyczkowej powinniśmy przeprowadzić we własnym zakresie zawsze przed jej podpisaniem.

Jeżeli jednak już podpisaliśmy umowę, a następnie popadliśmy w kłopoty finansowe i pożyczkodawca wystąpił przeciwko nam na drogę sądową w toku sprawy możemy kwestionować zapisy umowy, a taki zarzut niejednokrotnie może przesądzić o nieuwzględnieniu roszczenia pożyczkodawcy. Nieoceniony może tu być doświadczony prawnik, który wesprze zarówno na etapie analizy postanowień umowy jak i podczas ewentualnego sporu z pożyczkodawcą. Jeżeli pożyczkodawca wystąpił przeciwko Tobie z powództwem o zapłatę z tytułu niespłaconej umowy pożyczki czy też jeżeli spłaciłeś umowę, w której znajdowały się postanowienia, które spełniają cechy klauzul abuzywnych zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią, która specjalizuje się w obronie praw konsumenta w procesach wytaczanych przez nieuczciwych pożyczkodawców oraz w dochodzeniu od pożyczkodawców kwot niesłusznie przez nich pobranych tytułem dodatkowych opłat związanych z udzieleniem pożyczki, zastrzeżonych w rażąco wygórowanej wysokości (pomoc zadłużonym).