/ Upadłość konsumencka – podstawowe informacje

Upadłość konsumencka to postępowanie mające umożliwić osobie zadłużonej, która nie jest już w stanie samodzielnie spłacać swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, całkowite umorzenie zobowiązań finansowych, zarówno tych prywatnych jak i publicznoprawnych, w związku z zaistniałym stanem niewypłacalności a co za tym idzie nowy start bez widma zadłużenia. Mogą z jej dobrodziejstw skorzystać – jak sama nazwa wskazuje – przede wszystkim konsumenci, czyli osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. Kto może złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej? Jak przebiega procedura upadłościowa? Jakie są korzyści skorzystania z upadłości konsumenckiej? Odpowiedzi udzielamy w niniejszym artykule.

Czym jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe skierowane wyłącznie do osób fizycznych nieprowadzących (w momencie składania wniosku) działalności gospodarczej. Przepisy regulujące procedurę upadłości konsumenckiej nie będą więc miały zastosowania do czynnych przedsiębiorców.

Celem postępowania upadłościowego jest oddłużenie osoby, która sama nie radzi sobie ze spłatą zobowiązań, bardzo często w wyniku popadnięcia w spiralę zadłużenia.

Jak wynika z przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, aby ogłoszenie upadłości konsumenckiej było możliwe muszą zostać spełnione następujące warunki:

• dłużnik musi posiadać status konsumenta;
• dłużnik musi znajdować się w stanie niewypłacalności.

Jak czytamy w art. 11 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Z kolei ust. 1b art. 11 zawiera domniemanie, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Utrata płynności finansowej przez dłużnika odnosi się zarówno do zobowiązań cywilnoprawnych jak i publicznoprawnych (np. wobec ZUS czy urzędu skarbowego), a problemy ze spłatą muszą mieć charakter trwały – sąd nie uwzględni wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w sytuacji jedynie przejściowych kłopotów ze spłatą zadłużenia.

W poprzednim stanie prawnym warunkiem koniecznym do ogłoszenia upadłości konsumenckiej był brak winy dłużnika, aktualnie nawet zawinienie dłużnika w doprowadzeniu do stanu niewypłacalności nie oznacza automatycznego odrzucenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Procedura upadłościowa

Ogłoszenie upadłości osoby fizycznej bezwzględnie odbywa się w drodze postępowania sądowego, dlatego koniecznym jest wystąpienie do sądu z odpowiednim wnioskiem. Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może zostać złożony zarówno przez dłużnika, jak również przez wierzyciela. Wniosek można wnieść samodzielnie lub za pośrednictwem pełnomocnika. Złożenie wniosku o upadłość wiąże się z uiszczeniem opłaty sądowej w kwocie 30 zł.

Sądem właściwym, do którego należy wnieść wniosek o ogłoszenie upadłości jest ten, w okręgu którego znajduje się miejsce stałego pobytu dłużnika. Istotne jest aby do właściwości rzeczowej tego sądu należały sprawy upadłościowe.

W uzasadnieniu składanego wniosku należy wykazać, że osoba zadłużona nie ma realnych możliwości spłaty zaległych zobowiązań, co musi znaleźć potwierdzenie w dokumentach załączanych do wniosku, świadczących o istnieniu niewypłacalności. Aktualny stan zadłużenia można uzyskać kontaktując się z wierzycielem oraz sprawdzając swoją historię kredytową w Biurze Informacji Kredytowej.

Po złożeniu wniosku sąd badania, czy spełnia on wymogi formalne a następnie weryfikuje istnienie przesłanek do ogłoszenia upadłości. Po zapoznaniu się z treścią wniosku oraz dołączonych do niego dokumentów, sąd albo oddala wniosek, stwierdziwszy brak przesłanek do ogłoszenia upadłości, albo wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości.

Warto zaznaczyć, że z chwilą ogłoszenia upadłości przez sąd, pomiędzy małżonkami powstaje z mocy prawa rozdzielność majątkowa, oczywiście tylko pod warunkiem, że wcześniej istniała pomiędzy nimi wspólność ustawowa małżeńska.

Po pozytywnym rozpatrzeniu przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i wydaniu postanowienia ogłaszającego upadłość, rozpoczyna się tzw. postępowanie upadłościowe właściwe. Na tym etapie powoływany jest syndyk oraz sędzia-komisarz, którzy dalej prowadzą postepowanie. Syndyk zajmuje się na tym etapie postępowania przede wszystkim ustaleniem, co wchodzi w skład majątku upadłego oraz oszacowaniem jego wartości w celu sprzedaży składników majątkowych i zaspokojenia wierzycieli. Zadaniem syndyka jest dbanie o spłatę długów, ale także o zadłużonego. Syndyk nie pozostawi bowiem dłużnika bez środków do życia. Jest odpowiedzialny za sprzedaż wycenionego majątku i przekazanie środków na poczet spłaty długów.

Upadłość konsumencka zawsze wiąże się z przejęciem przez syndyka części majątku dłużnika, przede wszystkim nieruchomości, środków na koncie czy samochodu. Osoba zadłużona traci możliwość zarządzania swoim majątkiem, ale zyskuje szansę na uwolnienie się od długów. Jeżeli stan majątku upadłego pozwala na szybkie spieniężenie jego składników i zaspokojenie wierzycieli, wówczas postępowanie upadłościowe może potrwać stosunkowo krótko tzn. kilka miesięcy. Natomiast trudniejsze do zbycia składniki majątku w postaci np. nieruchomości w złym stanie technicznym, mogą powodować przedłużanie postępowania.

Plan spłaty

Syndyk, po ustaleniu wierzycieli upadłego, sporządzeniu spisu inwentarza oraz likwidacji majątku upadłego (który po ogłoszeniu upadłości staje się masą upadłościową) – składa sądowi projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem albo informację, że zachodzą przesłanki do odmowy ustalenia planu spłaty lub do umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Projekt planu wyznacza sposób podziału uzyskanych z likwidacji środków oraz zakres i czas spłacania przez upadłego zobowiązań, których nie udało się zaspokoić. Może się bowiem okazać, że spieniężony majątek upadłego nie wystarczył na zaspokojenie w całości zgłoszonych wierzytelności, czyli pomimo likwidacji masy upadłości zostają jeszcze jakieś zobowiązania. Takie sytuacje mogą nastąpić także, gdy upadły nie ma żadnego majątku. Wówczas etap likwidacji zostaje pominięty, co za tym idzie zostają niespłacone długi. W takim wypadku sąd również może zdecydować się na ustalenie planu spłaty wierzycieli. Taki plan ustalany jest na okres maksymalnie 36 miesięcy.

Sąd nie jest jednak związany stanowiskiem syndyka. Przedłożenie projektu planu spłaty czy przekazanie informacji o odmowie jego ustalenia nie oznacza, że sąd upadłościowy podejmie decyzję pokrywającą się ze stanowiskiem syndyka.

Plan spłaty stanowi w istocie harmonogram spłaty zadłużenia posiadanego przez upadłego. Ustalając go, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, wysokość niezaspokojonych wierzytelności i szanse ich zaspokojenia w przyszłości, a także minimum egzystencjalne upadłego oraz osób pozostających na jego utrzymaniu. Plan spłaty daje upadłemu komfort i gwarancję co do wielkości środków, jakie miesięcznie będzie musiał przeznaczyć na spłatę swojego zadłużenia. Dodatkowo w okresie wykonywania planu spłaty nie jest możliwa egzekucja wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości.

W wyjątkowych sytuacjach, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, sąd może orzec o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty. Na postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli lub umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli przysługuje zażalenie.

Umorzenie zobowiązań

Po wykonaniu przez upadłego ustalonego planu spłaty następuje umorzenie zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości, które nie zostały spłacone w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli – sąd wydaje wówczas postanowienie w przedmiocie stwierdzenia wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzenia zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Warto zaznaczyć, że umorzeniu podlegają wówczas również zobowiązania, które nie zostały zgłoszone przez wierzycieli. Zatem jeżeli wierzyciel pozostał bierny, nie zgłaszając swojej wierzytelności w odpowiednim momencie, nie uzyska żadnej spłaty i jego wierzytelność zostanie umorzona.

Art. 491²¹ Prawa upadłościowego zawiera katalog wierzytelności, które nie podlegają umorzeniu w upadłości konsumenckiej. Są to:

• długi o charakterze alimentacyjnym;
• zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci;
• zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny;
• długi będące wykonaniem orzeczonego przez sąd obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie;
• zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego z prawomocnym orzeczeniem;
• zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Długi, które powstały po ogłoszeniu upadłości, również nie zostaną umorzone.

Wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie stwierdzenia wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzenia zobowiązań powoduje, że wobec zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości oraz tych, które mogą być umorzone na skutek ogłoszenia upadłości nie mogą być wszczynane postępowania egzekucyjne. W związku z tym egzekucje komornicze mogą być nadal prowadzone w odniesieniu do zobowiązań, których nie można umorzyć bądź powstałych po ogłoszeniu upadłości.

Korzyści wynikające z upadłości konsumenckiej

Skorzystanie z upadłości konsumenckiej skutkuje wstrzymaniem windykacji i postępowań egzekucyjnych, chroniąc osobę zadłużoną np. przed utratą dachu nad głową. Ogłoszenie upadłości wstrzymuje również naliczanie dalszych odsetek od istniejących długów, hamując tym samym ich pogłębianie. Wykonanie planu spłaty skutkuje przede wszystkim oddłużeniem i oznacza spokój oraz nowy start dla osób, którym długi spędzały sen z powiek.

Mając na uwadze, jakie możliwości daje ogłoszenie upadłości konsumenckiej, warto powierzyć sprawę doświadczonemu prawnikowi zajmującemu się prawem upadłościowym, który doradzi najlepsze wyjście z trudnej sytuacji dłużnika oraz przeprowadzi go przez cały proces ogłoszenia upadłości.