/ Wypowiedzenie umowy kredytu a bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę poszczególnych rat kredytu – ważna dla kredytobiorców uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2023 r., sygn. akt: III CZP 52/22

W dniu 10 maja 2023 r. Sąd Najwyższy, w siedmioosobowym składzie nadającym orzeczeniu moc zasady prawnej, wydał ważną dla kredytobiorców uchwałę, zgodnie z którą ​wypowiedzenie umowy kredytu nie wpływa na bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kredytu, które stały się wymagalne przed wypowiedzeniem umowy. Sąd Najwyższy przychylił się tym samym do stanowiska Rzecznika Finansowego co do przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kredytu.

Wątpliwości Rzecznika Finansowego

Rzecznik Finansowy, w ramach prowadzonej działalności, zaobserwował istotne rozbieżności występujące w wyrokach sądów powszechnych w odniesieniu do problematyki ustalenia terminu wymagalności roszczeń banku o świadczenia wynikające z umowy kredytu, co miało z kolei istotne znaczenie dla określenia momentu, od którego należy liczyć bieg terminu przedawnienia roszczeń banku. W związku z tym, w lipcu 2021 r. Rzecznik Finansowy wystąpił z wnioskiem do Sądu Najwyższego o  podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie sądów powszechnych rozbieżności w wykładni przepisów prawa, udzielającej odpowiedzi na następujące zagadnienie prawne:

Czy w przypadku wypowiedzenia umowy kredytu przez kredytodawcę, bieg terminu przedawnienia roszczeń kredytodawcy o zapłatę rat, których terminy płatności upłynęły przed momentem wypowiedzenia, rozpoczyna się z chwilą wypowiedzenia, czy z upływem odrębnego dla każdej raty umownego terminu płatności?

Trzy różne linie orzecznicze

Kierując powyższe zapytanie prawne do Sądu Najwyższego, biuro Rzecznika Finansowego wskazywało, że w tego rodzaju sprawach można zaobserwować trzy linie orzecznicze:

• pierwsza z nich przyjmowała, że świadczenie z umowy kredytu to świadczenie jednorazowe i posiada jeden termin wymagalności, który należy wiązać z datą ostatecznej spłaty kredytu albo z chwilą wypowiedzenia umowy;
• druga linia orzecznicza przyjmowała, że każda rata kredytu posiada inny termin wymagalności, który wynika z umowy i przedawnia się oddzielnie, z tym zastrzeżeniem, że w sytuacji wypowiedzenia przez bank umowy całość niespłaconego kredytu staje się wymagalna, a pozostałe do spłaty raty stają się natychmiast wymagalne. Od tego momentu należy liczyć bieg terminu przedawnienia całego roszczenia z umowy kredytu, w tym również rat, których terminy płatności upłynęły przed wypowiedzeniem umowy;
• zgodnie z trzecią linią orzeczniczą każda rata kredytu posiada inny termin wymagalności, który wynika z umowy i w związku z tym przedawnia się oddzielnie, a w sytuacji wypowiedzenia przez bank umowy, całość niespłaconego kredytu staje się wymagalna, jednakże od tego momentu należy liczyć bieg terminu przedawnienia rat kredytu, których termin płatności przed wypowiedzeniem umowy jeszcze nie nastąpił. Wypowiedzenie umowy kredytu nie zmienia zaś terminów wymagalności rat, których terminy płatności upłynęły wcześniej.

Rzecznik Finansowy opowiedział się za trzecim kierunkiem, przyjmując, że poszczególne raty kredytu stają się wymagalne w ustalonym w umowie terminie ich płatności. Bieg przedawnienia rozpoczyna się oddzielnie dla każdej z nich, od dnia w którym roszczenie o ich zapłatę stało się wymagalne, zgodnie z art. 120 § 1 Kodeksu cywilnego. Według stanowiska przyjętego przez Rzecznika Finansowego, wypowiedzenie umowy kredytu stawia cały kredyt w stan wymagalności, ale nie zmienia wymagalności rat kredytu, których termin płatności upłynął przed wypowiedzeniem umowy. W przeciwnym razie, wymagalność roszczenia zależałaby wyłącznie od woli wierzyciela, co oznacza, że dłużnik pozostawałby w stanie niepewności co do swojej sytuacji prawnej.

W ocenie Rzecznika Finansowego pierwsza jak i druga linia orzecznicza prezentowana przez sądy powszechne prowadzi do nieakceptowalnego wniosku, w świetle którego istnieją dwa różne terminy wymagalności tj. inny dla możliwości naliczania odsetek i dochodzenia zapłaty wymagalnych rat oraz inny dla możliwości liczenia terminu przedawnienia roszczenia. W praktyce taka sytuacja mogłaby oznaczać, że podmioty udzielające kredytów mogą dochodzić zapłaty poszczególnych rat nawet po upływie kilkudziesięciu lat od wyznaczonego terminu ich płatności, a nadto naliczać odsetki za opóźnienie, a jednocześnie kredytobiorcy nie będzie biegł termin przedawnienia roszczenia. W ocenie Rzecznika taki stan rzeczy jest sprzeczny z intencją ustawodawcy, normującym przepisy o przedawnieniu w sposób bezwzględnie obowiązujący, mający na celu zapobieganie właśnie takim sytuacjom.

Uchwała Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Rzecznika Finansowego, podejmując 10 maja 2023 r. uchwałę, zgodnie z którą ​wypowiedzenie umowy kredytu nie wpływa na bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kredytu, które stały się wymagalne przed wypowiedzeniem umowy.

Powyższe rozstrzygnięcie oznacza, że roszczenia banków wynikające z wypowiedzianych następnie umów kredytowych ulegają przedawnieniu zgodnie z ogólnymi zasadami przewidzianymi dla takich roszczeń, zaś samo wypowiedzenie umowy kredytowej przez bank nie ma wpływu na bieg terminu przedawnienia. Innymi słowy, roszczenia banku będą przedawniać się po 3 latach od ich powstania. Na przykład jeśli rata kredytu miała być płatna 31 lipca 2015 r., to od dnia 1 sierpnia 2018 r. roszczenie o jej zapłatę będzie przedawnione. Nie zmieni nic w tym zakresie wypowiedzenie w międzyczasie umowy kredytowej przez bank.

W ocenie Rzecznika Finansowego wydana uchwała Sądu Najwyższego przyczyni się do przewidywalności i ujednolicenia orzecznictwa sądów powszechnych oraz dostosowania praktyk kredytodawców do stanu zgodnego z prawem, co wpłynie pozytywnie na sytuację klientów podmiotów rynku finansowego.