Egzekucja z wynagrodzenia za pracę to jeden z najczęściej stosowanych sposobów zaspokajania roszczeń pieniężnych wierzycieli. Wynika to z faktu, że wynagrodzenie pracownika jest przewidywalnym i regularnym źródłem dochodów, co czyni je niemal pewnym przedmiotem skutecznej egzekucji. W polskim prawie procedury związane z egzekucją z wynagrodzenia za pracę regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, a także ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Egzekucja z wynagrodzenia za pracę w postępowaniu sądowym prowadzona jest na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, natomiast w przypadku należności publicznoprawnych, np. podatków czy składek ZUS, zastosowanie mają przepisy ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W niniejszym artykule skupimy się na omówieniu kluczowych aspektów prawnych związanych z egzekucją sądową z wynagrodzenia za pracę, w tym jej ograniczeniach oraz prawach i obowiązkach stron postępowania. Zapraszamy do lektury!
Zasady egzekucji z wynagrodzenia za pracę zostały uregulowane w art. 881–888 Kodeksu postępowania cywilnego. Regulacje te określają zarówno tryb postępowania komornika, jak i zakres ochrony dłużnika przed nadmiernymi potrąceniami.
Na wstępie warto zaznaczyć, że egzekucja z wynagrodzenia za pracę może być prowadzona wyłącznie na podstawie tytułu wykonawczego, którym najczęściej jest prawomocne orzeczenie sądu (np. wyrok czy nakaz zapłaty) zaopatrzony w klauzulę wykonalności.
Postępowanie egzekucyjne wszczynane jest na wniosek wierzyciela, który składa go do komornika. Wierzyciel musi przedstawić tytuł wykonawczy, a we wniosku wskazać, że egzekucja ma być prowadzona z wynagrodzenia za pracę dłużnika. Zgodnie z art. 880 Kodeksu postępowania cywilnego egzekucja z wynagrodzenia za pracę należy do komornika przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości dłużnika.
Zgodnie z art. 881 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. W pierwszej kolejności komornik sądowy wydaje zawiadomienie o zajęciu wynagrodzenia, które przesyła zarówno pracodawcy dłużnika, jak i samemu dłużnikowi.
W zawiadomieniu tym komornik informuje dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach, pozostających w związku ze stosunkiem pracy.
Komornik w drodze zawiadomienia wzywa również pracodawcę, aby nie wypłacał dłużnikowi, poza częścią wolną od zajęcia, żadnego wynagrodzenia, lecz:
Komornik poucza zarazem pracodawcę o skutkach niezastosowania się do wezwania.
Jak wskazuje treść art. 883 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności i ma ten skutek, że nieważne będą w stosunku do wierzyciela rozporządzenia wynagrodzeniem przekraczające część wolną od zajęcia, dokonane po jego zajęciu, a także przed zajęciem, jeżeli wymagalność wynagrodzenia następuje po zajęciu.
Dłużnik może jednak żądać umorzenia egzekucji co do świadczeń wymagalnych w przyszłości, jeżeli uiści wszystkie świadczenia wymagalne i złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę równającą się sumie świadczeń periodycznych za sześć miesięcy, z równoczesnym umocowaniem komornika do podejmowania tej sumy.
Art. 884 Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza z kolei zasadę ciągłości zajęcia wynagrodzenia za pracę, co oznacza, że zajęcie to obowiązuje cały czas, chociażby po zajęciu nawiązano z dłużnikiem nowy stosunek pracy lub zlecenia albo choćby zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta o zajęciu wiedziała. Czyli zmiana pracy pozostaje bez wpływu na egzekucję z wynagrodzenia za pracę.
W przypadku rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem obowiązkiem dotychczasowego pracodawcy jest wpisanie wzmianki o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, to obowiązkiem dotychczasowego pracodawcy jest przesłanie nowemu pracodawcy pracownika zawiadomienia komornika i dokumentów dotyczących zajęcia wynagrodzenia oraz powiadamia o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne.
Nowy pracodawca, któremu pracownik przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu należności, zawiadamia o zatrudnieniu pracownika pracodawcę, który wydał świadectwo, oraz wskazanego we wzmiance komornika. Jeżeli nowy pracodawca, któremu pracownik nie okazał świadectwa pracy, dowie się, gdzie pracownik był przedtem zatrudniony, obowiązany jest zawiadomić poprzedniego pracodawcę o jego zatrudnieniu, chyba że pracownik przedstawi zaświadczenie tego pracodawcy stwierdzające, że jego należności nie były zajęte.
Warto wiedzieć, że obowiązek powiadomienia komornika o zmianie pracodawcy obciąża również dłużnika, o którym to obowiązku oraz o skutkach jego zaniedbania dłużnik powinien być pouczony przy zawiadomieniu go o zajęciu wynagrodzenia za pracę.
Pracodawca, po otrzymaniu zawiadomienia, jest zobowiązany do realizacji zajęcia, tj. przekazywania zajętych kwot na rzecz wierzyciela bądź komornika aż do pełnego zaspokojenia wierzyciela, co oznacza, że obowiązkiem pracodawcy jest wypłata wynagrodzenia pracownikowi tylko w wysokości wolnej od zajęcia. Nieprzestrzeganie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą pracodawcy.
W art. 882 Kodeksu postępowania cywilnego przewidziano również dodatkowe obowiązki pracodawcy związane z prowadzoną egzekucją z wynagrodzenia za pracę. Jak wskazano w § 1 przywołanego artykułu dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik wzywa ponadto pracodawcę, aby w ciągu tygodnia:
Pracodawca obowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie wyżej wymienionych okoliczności.
Uchybienie przez pracodawcę obowiązkom w związku z zajęciem wynagrodzenia za pracę stanowi podstawę do ukarania go grzywną przez komornika, co wynika z przepisu art. 886 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.
Potrącenia dokonywane są z wynagrodzenia za pracę w sposób ciągły, w kolejnych okresach rozliczeniowych, aż do spłaty długu lub umorzenia postępowania.
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę podlega istotnym ograniczeniom, które mają na celu zapewnienie dłużnikowi minimalnych środków niezbędnych do życia. Zasady te regulują przede wszystkim przepisy art. 87 i 87¹ Kodeksu pracy, do których odwołują się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Maksymalna wysokość potrąceń:
Wolna od potrąceń jest ponadto kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, które przysługuje pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne.
Należy przy tym również pamiętać, że kodeks pracy wskazuje, że dla pracowników zatrudnionych na część etatu należy zmniejszyć kwoty wolne proporcjonalnie do ich wymiaru etatu.
Jeżeli wynagrodzenie dłużnika pochodzi z umowy zlecenia lub umowy o dzieło, ale jest ono jego jedynym źródłem dochodu, stosuje się przepisy dotyczące ochrony wynagrodzenia z umowy o pracę.
Dłużnik, wobec którego prowadzona jest egzekucja, może skorzystać z kilku środków ochrony prawnej:
Dłużnik może zaskarżyć działania komornika, jeżeli uzna, że naruszają one przepisy prawa, np. jeśli komornik zajmie kwoty przekraczające ustawowe limity.
Jeżeli dłużnik uważa, że egzekucja jest bezzasadna (np. dług został już spłacony), może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne, domagając się uchylenia tytułu wykonawczego lub jego ograniczenia.
Dłużnik może podjąć negocjacje w celu zawarcia ugody, co może doprowadzić do zawieszenia lub umorzenia egzekucji.
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę w postępowaniu sądowym jest skutecznym narzędziem dochodzenia roszczeń pieniężnych przez wierzycieli, jednak jej prowadzenie obwarowane jest licznymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz zasad ochrony dłużnika. Kluczowe znaczenie mają regulacje dotyczące maksymalnych potrąceń oraz kwot wolnych od zajęcia, które zapewniają dłużnikowi niezbędne minimum środków do życia. Zarówno wierzyciele, jak i dłużnicy powinni znać swoje prawa i obowiązki w tym zakresie, aby działania egzekucyjne były prowadzone zgodnie z przepisami prawa.
Masz pytania dotyczące egzekucji z wynagrodzenia za pracę? Zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią – pomożemy Ci zrozumieć przepisy i znaleźć najlepsze rozwiązanie Twojej sprawy!